Prokuratura Okręgowa w Zielonej Górze

Pojawiła się w latach 60-tych ubiegłego stulecia w Stanach Zjednoczonych. Była jedną z metod wspomagających instytucje zajmujące się zwalczaniem przestępczości zorganizowanej w rozpoznawaniu rozmiarów zjawiska, obszarów penetrowanych przez struktury mafijne, sposobów dokonywania przestępstw i wprowadzania do legalnego obrotu dochodów uzyskanych na drodze przestępstwa. Ułatwiała rozpracowywanie struktur zorganizowanych grup przestępczych i osób, które do nich należały.

Już wcześniej, także w Polsce zauważono, że w pracy policji i innych organów śledczych podstawowe znaczenie ma informacja. Jednak samo zdobywanie informacji i ich gromadzenie to zbyt mało. Często w konkretnym śledztwie problemem stawało się znalezienie" pytania - klucza" do odpowiedzi, która w postaci informacji zawarta była w prowadzonych zbiorach. Jednak ogrom zbiorów i ich rozproszenie nie pozwalał lub co najmniej utrudniał jej znalezienie. Z drugiej strony informacja jednostkowa wielokrotnie sama przez się nie znaczyła nic albo znaczyła niewiele. Wielość informacji dotyczących takich samych lub podobnych zdarzeń, albo tej samej osoby czy grupy osób tworzy już nową jakość. Cała sztuka polega na ich umiejętnym kojarzeniu.

Innymi słowy: ustalenie, że brutalne zabójstwo nastąpiło w czasie, gdy X przebywał na przepustce z zakładu karnego, przy braku innych dowodów wiążących go z tym zdarzeniem jest poszlaką o bardzo małej mocy. Jednak ustalenie, że inne jeszcze, podobne do badanego zabójstwa, zdarzały się regularnie zawsze, ilekroć X opuszczał zakład karny diametralnie moc dowodową tej poszlaki zwiększają. Podobnie, stwierdzenie, że A telefonował w określonym czasie do B, a B wkrótce potem do C, nie musi jeszcze nic znaczyć. Jeżeli jednak okaże się, że po każdym telefonie A do B, ten ostatni regularnie telefonuje do C, D, E i F to takie stwierdzenie uzasadnia pogląd, że pomiędzy A, B i pozostałymi odbiorcami telefonów zachodzi określona hierarchia zależności. Jeszcze bardziej interesujące hipotezy będziemy mogli postawić, jeżeli okaże się np., że po telefonie B tylko F kontaktuje się z G., a ten zawsze oddzwania do A.

Wg zarządzenia Komendanta Głównego Policji, "analiza kryminalna to poszukiwanie i identyfikacja powiązań miedzy informacjami dotyczącymi przestępstwa lub przestępcy oraz wszelkimi danymi uzyskanymi z różnych źródeł i wykorzystanie ich do celów operacyjnych i procesowych". Zdaniem M. Goca [w] Widacki, Kryminalistyka, Warszawa 1999, Nb 59-61, analiza kryminalna polega na "ustalaniu i domniemywaniu związków pomiędzy danymi opisującymi działalność przestępczą oraz innymi, potencjalnie z nimi powiązanymi w celu praktycznego ich wykorzystania przez organy ścigania i sądy".

Metody analizy kryminalnej stosowane są z powodzeniem w działalności operacyjno - rozpoznawczej, a w nieco mniejszym stopniu wykorzystuje się je w postępowaniu przygotowawczym. W tym ostatnim przypadku rezerwa potencjalnych i jeszcze nie wykorzystanych możliwości wydaje się wprost ogromna. Należy wyrazić przekonanie, że poziom ich zastosowania będzie się zwiększał w miarę postępu i informatyzacji sądów, prokuratur i policji oraz przyswajania sobie nowoczesnych technik pracy biurowej przez pracowników tych instytucji.

Tu warto wskazać, że analiza jako taka znana była w pracy śledczej od dawna. Wykorzystywano ją w Polsce jako jedną z technik twórczego myślenia w jeszcze w latach 70-tych XX w. [por. W. Czerwiński, Rola technik twórczego myślenia w pracy śledczej, Problemy Kryminalistyki z 1979r. nr 138]. Poszukiwanie zależności pomiędzy różnymi zdarzeniami oraz osobami znane jest od najdawniejszych czasów. To, co odróżnia współcześnie rozumianą analizę kryminalną od historycznie poprzedzających ją postaci analizy to przede wszystkim naukowo opracowana standaryzacja technik analitycznych i wykorzystanie nowoczesnych metod wizualizacji wyników.

Nie można przy tym nie doceniać atutu szybkości przygotowania tych wyników przy pomocy instrumentarium, jakim są odpowiednie oprogramowania komputerowe. Przynajmniej teoretycznie możliwe jest przeprowadzenie analizy kryminalnej spełniającej współczesne kryteria naukowe przy pomocy ołówka i kalkulatora czy nawet liczydła. Podobnie, zamiast na kolorowym wydruku z komputera wykonanym przy pomocy oprogramowania firmy "i2 Limited Analysts Notebook" czy "iBase" można rezultaty pracy analityka przedstawić na ręcznie wykonanym grafiku. Jednak oczekiwanie na końcowy efekt i nakład energii koniecznej do jego uzyskania byłyby nieprawdopodobnie mało efektywne. Wszak przedmiotem analizy staje wiele tysięcy różnych danych, które trzeba ze sobą właściwie skojarzyć i wyprowadzić uzasadnione wnioski.

Wśród form analizy kryminalnej wyróżniamy analizę strategiczną i analizę operacyjną. Ta pierwsza zajmuje się prognozowaniem rozwoju przestępczości oraz wypracowuje kierunki i metody jej zwalczania w pewnej perspektywie czasowej. Dzięki niej możemy dowiedzieć się, jakie zagrożenia i z czyjej strony wystąpią w określonym czasie na określonym terytorium i podjąć działania profilaktyczne czy prewencyjne. W ramach analizy strategicznej bada nie tylko zjawisko przestępczości [analiza metod], ale też konstruuje profil ogólny [właściwości psychiczne, socjologiczne, status materialny] potencjalnych sprawców. Bazą wyjściową analizy strategicznej są dane statystyczne, prognozy ekonomiczne, perspektywy legislacyjne oraz cały dorobek kryminologów. Analiza strategiczna wypracuje też optymalną metodykę prowadzenia śledztw w poszczególnych kategoriach zdarzeń.

Analiza operacyjna zajmuje się badaniem konkretnych spraw i konkretnych osób. Najczęściej dotyczy ona przestępstw seryjnych, które można i należy ze sobą porównywać i ustalać występujące pomiędzy nimi związki [analiza porównawcza spraw]. Jej przedmiotem może być też jedna konkretna sprawa o skomplikowanym lub złożonym z wielu elementów stanie faktycznym. W przypadku grup przestępczych metody analizy kryminalnej ustalają relacje pomiędzy znanymi już sprawcami, a zwłaszcza ich rolę w grupie, a w przypadku sprawców jeszcze nie wykrytych - na bazie wiedzy z zakresu wiktymologii, kryminalistyki, psychologii i psychiatrii oraz danych zebranych już w sprawie metody te pozwalają na opracowanie "profilu szczególnego" nieznanego sprawcy [profilowanie psychologiczne]. W ramach metod wypracowanych przez analizę operacyjną można też badać prawidłowość zastosowanych metod śledczych w konkretnej sprawie, ujawniać błędy i stymulować ich usuwanie. Takim sposobem np. wprowadza się do planu śledztwa wersje, których potrzeby wcześniej nie dostrzeżono czy dokonuje oględzin miejsc, gdzie sprawca według wszelkiego prawdopodobieństwa musiał pozostawić ślady swojego działania. Zastosowane techniki analityczne pozwalają niekiedy na ustalenie, który ze świadków zeznaje nieprawdę,] albo, które dokumenty są fikcyjne.

Efektem pracy analityków kryminalnych są wykresy i wnikające z nich wnioski. Do typowych wykresów można zaliczyć: wykres powiązań grupy przestępczej, wykres przepływu środków finansowych, wykres wydarzeń, wykres analizy przestępstwa kryminalnego czy wykres połączeń telefonicznych. Taka wizualizacja poza wszelką wątpliwością ułatwia zrozumienie istoty zjawiska czy etapów zdarzenia. W rezultacie w wielu przypadkach pomaga zrealizować cele postępowania karnego.

Niezależnie jednak od dotychczasowego wykorzystania analizy kryminalnej, uznać ją należy przede wszystkim za metodę przyszłości. Czytelników zainteresowanych bliższym poznaniem tematu wypadnie rekomendować ciekawie napisany i zilustrowany przykładami artykuł M. Kobylasa pt. Analiza kryminalna [w] J. Wójcikiewicz /red./ Iure et facto. Ksiega jubileuszowa ofiarowana Doktorowi Józefowi Gurgulowi, Wydawnictwo IES, Kraków 2006. Na podobną ocenę zasługuje też artykuł autorstwa S. Czarneckiego pt. Analiza kryminalna - narzędzie pracy Policji, Prokurator z 2007r. Nr 1, s. 22 i nast. Publikacja ta dostępna jest także w wersji elektronicznej pod adresem http://www.sprp.org.pl/biu/Prok_1-2007/Czarnecki.pdf . 

Możliwości i uwarunkowania pozwalające na dowodowe wykorzystanie analizy kryminalnej w postępowaniu karnym przedstawili natomiast Piotr Chlebowicz i Wojciech Filipkowski [patrz: P. Hlebowicz, W. Filipkowski, Analiza kryminalna. Aspekty kryminalistyczne i prawno-dowodowe, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2011]. Walory tego nowatorskiego opracowania ciekawie uzupełnia i analizuje natomiast recenzja Bogusława Sygita [ por. B. Sygit, Recenzja książki Piotra Chlebowicza i Wojciecha Filipkowskiego pt. "Analiza kryminalna. Aspekty kryminalistyczne i prawno dowodowe", Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2011, Prokuratura i Prawo nr 11/2012].

Jan WOJTASIK

Poprzednia aktualizacja:
2008-11-12

Ostatnia Aktualizacja:
2012-12-07