Prokuratura Okręgowa w Zielonej Górze

Opinia publiczna często informowana jest o prowadzonych postępowaniach karnych i ich efektach. Relacje te dotyczą zdarzeń bulwersujących ze względu na swoją drastyczność - w przypadku przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu - lub skalę - w przypadku przestępstw gospodarczych.

Do poruszających opinię publiczną należą również czyny popełnione przez osoby nieletnie. Ich odpowiedzialność regulowana jest przepisami Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. Art. 1. § 1 tego aktu wskazuje zakres zastosowania Ustawy. Powstała w celu: zapobiegania i zwalczania demoralizacji - w stosunku do osób, które nie ukończyły lat 18, regulacji postępowań w sprawach o czyny karalne - w stosunku do osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu lat 13, ale nie ukończyły lat 17 oraz wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych - w stosunku do osób, względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby lat 21.  

Nieletni, w zasadzie, nie podlegają odpowiedzialności karnej - stosuje się wobec nich środki przewidziane w wyżej wskazanej Ustawie.

Zasadniczo przepisy kodeksu karnego dotyczą sprawców, którzy popełnili czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat. Jednak, zgodnie z dyrektywą zawartą w art. 10 k.k., także nieletni może odpowiadać na zasadach określonych w tym akcie.
"Art. 10 § 2.Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. 134, art. 148 § 1, 2 lub 3, art. 156 § 1 lub 3, art. 163 § 1 lub 3, art. 166, art. 173 § 1 lub 3, art. 197 § 3 lub 4, art. 223 § 2, art. 252 § 1 lub 2 oraz w art. 280, może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.(...)  
§ 4.W stosunku do sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają."  

Większość postępowań prowadzonych w sprawach nieletnich prowadzonych jest na podstawie Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. Wobec nieletniego mogą być wówczas stosowane środki wychowawcze oraz środek poprawczy w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym, a kara może być orzeczona tylko w wypadkach prawem przewidzianych, jeżeli inne środki nie są w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego. (Art. 5)  

Wobec nieletnich sąd rodzinny może m.in.: udzielić upomnienia, zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzania się w stan odurzenia. Sąd może również ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna, zastosować nadzór kuratora, orzec zakaz prowadzenia pojazdów, umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym albo w rodzinie zastępczej zawodowej, która ukończyła szkolenie przygotowujące do sprawowania opieki nad nieletnim, czy umieszczenie w zakładzie poprawczym.  

Z przepisu art. 10 Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich wynika, że sąd rodzinny może orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym nieletniego wówczas, gdy dopuścił się czynu zabronionego przez ustawę jako przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, jeżeli przemawiają za tym wysoki stopień demoralizacji nieletniego oraz okoliczności i charakter czynu, zwłaszcza gdy inne środki wychowawcze okazały się nieskuteczne lub nie rokują resocjalizacji nieletniego.

Racjonalny ustawodawca kieruje się zasadą proporcjonalności, zgodnie z którą kara wymierzana oskarżonemu powinna być nie tylko adekwatna do popełnionego czynu, ale także jej wymierzenie powinno mieć na celu dobro nieletniego. Prowadzone postępowanie powinno zmierzać do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości i zachowaniu się nieletniego oraz do prawidłowego spełniania przez rodziców lub opiekuna ich obowiązków wobec niego, uwzględniając przy tym interes społeczny.

W związku ze szczególną specyfiką postępowań w sprawach nieletnich, w prokuraturach wyznaczani są prokuratorzy, którzy w zakresie działalności pozakarnej zajmują się postępowaniami w sprawach nieletnich. Warto zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 51. § 3 udział prokuratora w rozprawie jest obowiązkowy w sprawach o czyny karalne określone w art. 134, art. 148 § 1, 2 lub 3, art. 156 § 1 lub 3, art. 163 § 1 lub 3, art. 166, art. 173 § 1 lub 3, art. 197 § 3, art. 252 § 1 lub 2 oraz w art. 280 Kodeksu karnego.

W ciągu 7 miesięcy 2013 roku w prokuraturach okręgu zielonogórskiego zarejestrowano 200 postępowań z Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, w których udział brał prokurator.

I
Sąd Rejonowy w Zielonej Górze w marcu bieżącego roku, uznał 16-letniego nieletniego, winnym popełnienia w okresie od kwietnia do czerwca 2011 roku 12 przestępstw. Zarzucono mu m.in. dokonanie 3 kradzieży z włamaniem, 8-krotne usiłowanie dokonania kradzieży z włamaniem . W tym przypadku orzeczono umieszczenie go w zakładzie poprawczym. Sąd środek ten postanowił jednak warunkowo zawiesić na okres 2 lat próby i w okresie próby stosować wobec nieletniego skierowanie do ośrodka kuratorskiego i nadzór kuratora.

II
Sąd Rejonowy w Żaganiu natomiast, wobec nieletniego, który usiłował doprowadzić przemocą małoletnią do obcowania płciowego, jednak zamierzonego rezultatu nie osiągnął z uwagi na postawę obronną i ucieczkę pokrzywdzonej, postanowił zastosować umieszczenie w schronisku dla nieletnich na okres nie dłuższy niż trzy miesiące.  

III
Przed jednym z sądów rejonowych okręgu zielonogórskiego zapadł również wyrok wobec 16-letniej obecnie nieletniej, która w dniu 13 marca 2012 roku, znajdując się w stanie nietrzeźwości dwukrotnie uderzyła nożem w okolice klatki piersiowej pokrzywdzonego. Nieletnia została uznana winną popełnienia zarzucanego jej czynu usiłowania zabójstwa. Na podstawie art. 6 pkt 10 Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich Sąd orzekł umieszczenie nieletniej w zakładzie poprawczym.

Od tego orzeczenia apelację wniósł obrońca oskarżonej wskazując błąd w ustaleniach faktycznych dot. charakteru zajścia polegający na bezpodstawnym ustaleniu, że nieletnia usiłowała dokonać zabójstwa, kiedy rzeczywiści dopuściła się czynu z art. 157 § 2 k.k.

Prokurator podzielił wątpliwości obrońcy i poparł jego apelację.
Sąd Okręgowy w Zielonej Górze po rozpoznaniu na rozprawie odwoławczej apelacji uchylił zaskarżone orzeczenie i sprawę przekazał Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Podsumowanie
Postępowania w sprawach nieletnich są szczególne ze względu na młody wiek sprawcy. W orzeczeniach Sądu zwraca się szczególną uwagę na ich wpływ na dalszy rozwój młodego człowieka.

W postępowaniu wobec nieletniego bierze się pod uwagę jego osobowość, wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego i fizycznego, cechy charakteru, a także zachowanie się oraz przyczyny i stopień demoralizacji, charakter środowiska oraz warunki wychowania nieletniego.

Ustawodawca, uczestniczący w postępowaniach prokuratorzy oraz sędziowie zgodnie dążą do zapobiegania i zwalczania demoralizacji osób, które nie ukończyły lat 18. Wierzą, że prowadzone postępowanie zmierzać będzie m.in. do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości i zachowaniu się nieletniego. Stosując środki wychowawcze oraz środek poprawczy ufają, że po ich zastosowaniu nieletni popełniający czyn karalny uświadomi sobie jego naganny charakter i w przyszłości nie powróci na drogę przestępczą.

Niedocenione w rozwoju młodego człowieka są: środowisko, rodzina, szkoła. Wszystkie te "instytucje" wpływają na jego kształtowanie. W okresie dojrzewania ważne są autorytety. Gdy idolem młodego człowieka staje się osoba o prawidłowo zorientowanym kręgosłupie moralnym, realnym staje się, że jednostka o buntowniczym charakterze w przyszłości wyrazi swój „generalny sprzeciw” przekuwając go na coś dobrego - np. działając w sposób twórczy, nowatorski. Przekuje go na rozwój, nie destrukcję.

Dlatego apelujemy o troskę sprawujących opiekę nad swoimi podopiecznymi. Troska o prawidłowe ukształtowanie, środowisko, w którym funkcjonuje, niewątpliwie realnie wpłynie na jego przyszłe doświadczenia dorastającego człowieka.