Precedensy - Prokuratura Okręgowa w Zielonej Górze

Pokrzywdzony/ zaniechanie odprowadzenia składek/ Zakład Ubezpieczeń Społecznych

Precedensy. Sprawy karne - prawo karne procesowe

Tytuł:: Pokrzywdzony/ zaniechanie odprowadzenia składek/ Zakład Ubezpieczeń Społecznych
Wyrok:: Uchwała SN z dnia 25 marca 2003 r., I KZP 50/02
Treść:: W postępowaniu karnym, którego przedmiotem jest czyn polegający na zaniechaniu odprowadzenia przez pracodawcę – wbrew obowiązkowi wynikającemu z ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) – składki na ubezpieczenie społeczne, status pokrzywdzonego przysługuje także Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych. […] W nauce prawa karnego oraz w orzecznictwie Sądu Najwyższego przeważa pogląd, że o przyznaniu osobie fizycznej lub prawnej statusu pokrzywdzonego w postępowaniu karnym powinno decydować to, czy w świetle znamion czynu będącego przedmiotem tego postępowania może być mowa o bezpośrednim naruszeniu lub zagrożeniu dobra prawnego danej jednostki. Interpretując treść analizowanego przepisu, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że „krąg pokrzywdzonych w rozumieniu art. 49 § 1 k.p.k. ograniczony jest zespołem znamion czynu będącego przedmiotem postępowania oraz czynów współukaranych”, przy czym nie ma znaczenia to, czy fakt bezpośredniego naruszenia lub zagrożenia dobra prawnego konkretnego podmiotu został uzewnętrzniony w opisie czynu zarzucanego sprawcy albo w przyjętej kwalifikacji (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 15 września 1999 r., I KZP 26/99, OSNKW 1999, z. 11–12, poz. 69; oraz postanowienie z dnia 21 grudnia 1999 r., I KZP 43/99, niepubl.). Sąd Najwyższy, dostrzegając jednak to, że proponowane kryterium nie zawsze pozwala na wyczerpujące i niewywołujące zastrzeżeń określenie kręgu pokrzywdzonych konkretnym czynem stanowiącym przedmiot postępowania karnego, w innym orzeczeniu wyraził przekonanie, iż ocena, czy doszło do bezpośredniego naruszenia lub zagrożenia dobra prawnego danego podmiotu, powinna być oparta na analizie okoliczności każdego czynu będącego przedmiotem postępowania (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 2002 r., I KZP 10/02, niepubl.). Oznacza to obowiązek ustalenia, w każdym wypadku naruszenia normy karnej, zakresu ochrony i poszukiwania związku między znamionami czynu a zagrożeniem dobra prawnego konkretnego podmiotu. Mogą bowiem wystąpić sytuacje, w których dobro prawne konkretnego podmiotu zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo, mimo to, że nie wyczerpuje ono znamion żadnej innej normy karnej, tzn. nie zachodzi kumulatywny zbieg przepisów ustawy ani wypadek współukarania. Słuszne jest bowiem szukanie rozwiązania przeciwdziałającego nadmiernemu „rozmyciu” pojęcia zdefiniowanego w art. 49 § 1 k.p.k., aby nie stwarzać sytuacji, w których niemal nieograniczony krąg podmiotów mógłby powoływać się na to, że ich dobra prawnie chronione zostały choćby tylko zagrożone przez czyn stanowiący przestępstwo. Niemniej jednak generalne przyjęcie wąskiej, materialnej definicji pokrzywdzonego stwarza niebezpieczeństwo wyłączenia z kręgu pokrzywdzonych tych osób, których dobra prawne zostały bezpośrednio zagrożone w wyniku np. przestępstw z narażenia oraz przestępstw popełnionych w innych formach stadialnych i zjawiskowych niż dokonanie. […] Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) nałożyła m.in. na Zakład Ubezpieczeń Społecznych obowiązek wykonywania zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych (art. 3 ust. 1 pkt 1) i powierzyła mu kontrolę wykonywania zadań z tego zakresu przez płatników składek (art. 86 i n.). Obowiązek obliczenia wysokości składek obciążających pracownika, pobrania ich z wynagrodzenia przysługującego pracownikowi i odprowadzenia do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, omawiana ustawa nałożyła na pracodawcę. Z przepisów ustawy wynika, że składki na ubezpieczenie społeczne, niepodlegające przekazaniu na rzecz otwartych funduszy emerytalnych, stanowią przychód Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (którego dysponentem jest ZUS), powołanego w celu realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych (art. 51 i 52 ust. 1 pkt 1). Ze środków zgromadzonych w Funduszu Ubezpieczeń Społecznych finansowane są m.in. wypłaty świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego, rentowego, chorobowego oraz wypadkowego (art. 54 pkt 1). Z chwilą potrącenia, z wynagrodzenia pracownika, składek na ubezpieczenie społeczne i nieodprowadzenia ich do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub odprowadzenia w zaniżonej wysokości, niewpłacona kwota podlega ściągnięciu przez Zakład w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej, przy czym należności z tytułu składek podlegają zaspokojeniu przed innymi wierzytelnościami (art. 24 ust. 2 i 3). W takiej sytuacji Zakład Ubezpieczeń Społecznych ma ponadto prawo wymierzenia płatnikowi składek dodatkowej opłaty do wysokości 100% nieopłaconych składek (art. 24 ust. 1). Ubezpieczony, w wypadku stwierdzenia, że składka na ubezpieczenie emerytalne nie została opłacona, może zażądać od Zakładu informacji, czy podjęte zostały działania zmierzające do jej ściągnięcia. […] Nie może być zatem skutecznie kwestionowany fakt, że w wypadku, gdy składka na ubezpieczenie społeczne nie została opłacona, dobro prawne Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a zarazem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, który jest dysponentem Funduszu, zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone. Uzasadnione jest więc uznanie, że w postępowaniu karnym, którego przedmiotem jest czyn polegający na zaniechaniu odprowadzania przez pracodawcę – wbrew obowiązkowi wynikającemu z ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) – składek na ubezpieczenie społeczne, status pokrzywdzonego przysługuje także Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych.
Żródło:: Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Izba Wojskowa nr 2003 poz. 28

Zobacz również: