Precedensy - Prokuratura Okręgowa w Zielonej Górze

Zasady procesu karnego/ wytyczne prawa i praktyki sądowej/

Precedensy. Sprawy karne - prawo karne procesowe

Tytuł:: Zasady procesu karnego/ wytyczne prawa i praktyki sądowej/
Wyrok:: Uchwała Pełnego Składu Sędziów SN z dnia 5 maja 1992 r., sygn. K w . P r . 5/92
Treść:: Uchwały Sądu Najwyższego zawierające wytyczne w zakresie wykładni prawa i praktyki sądowej nie mają mocy zasad prawnych. […] Powojenne ustawodawstwo polskie, aż do wejścia w życie ustawy z dnia 20 grudnia 1989 r. o zmianie ustaw – Prawo o ustroju sądów powszechnych, o Sądzie Najwyższym, o Naczelnym Sądzie Administracyjnym, o Trybunale Konstytucyjnym, o ustroju sądów wojskowych i prawo o notariacie (Dz.U. Nr 73, poz. 436), zawierało liczne instytucje wiążącej wykładni sądowej. Należały do nich: wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej (od 1984 r. – wytyczne w zakresie prawa i praktyki sądowej), uchwalane przez Sąd Najwyższy i wiążące wszystkie sądy w Polsce; uchwały Sądu Najwyższego wyjaśniające przepisy prawne budzące wątpliwości albo których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie (wiążące wszystkie składy orzekające Sądu Najwyższego, jeżeli wpisane zostały do księgi zasad prawnych); zasady prawne podejmowane przez Sąd Najwyższy w konkretnej sprawie i wiążące wszystkie sądy w tej sprawie (a ponadto wszystkie składy orzekające SN, jeżeli wpisane zostały do księgi zasad prawnych); odpowiedzi Sądu Najwyższego na pytania prawne sądów niższych, orzekających w drugiej instancji, wiążące sądy w danej sprawie. Ponadto sądy w danej sprawie związane są oceną prawną i wskazaniami co do dalszego postępowania zawartą w kasatoryjnym orzeczeniu każdego sądu wyższego. […] Wśród instytucji wiążącej wykładni sądowej szczególne miejsce zajmowały wytyczne w zakresie wykładni prawa i praktyki sądowej. Instytucja wytycznych stanowiła konsekwencję zastąpienia systemu sądownictwa trójinstancyjnego systemem dwuinstancyjnym. Zmiana ta wysunęła na pierwszy plan problem skutecznego i szybkiego zapewnienia jednolitości wykładni i stosowania prawa w nowych warunkach ustrojowych. Pierwowzór wytycznych pojawił się już w ustawie z dnia 27 kwietnia 1949 r. o zmianie prawa o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 32, poz. 237). Wytyczne miały określać – jak to zostało sformułowane – „konkretne zadania wymiaru sprawiedliwości i sposób ich spełniania stosownie do warunków społecznych, gospodarczych i politycznych”. Takie określenie celu wytycznych eliminowało element wykładni prawa i wskazywało jednoznacznie na ich rolę jako dyrektyw co do oczekiwanego kierunku polityki prawa, kreowanego w przeważającym stopniu przez postulaty polityczne niż normatywne. […] Przeciwko sprawowaniu przez Sąd Najwyższy nadzoru nad orzecznictwem innych sądów za pośrednictwem wytycznych przemawiają ponadto bardzo silne względy na niezawisłość sędziów, możliwość obchodzenia w ten sposób zasady lex retro non agit , a także niemożliwe w aktualnych warunkach działania zmierzające do ograniczenia, czy wręcz pozbawienia sądów niższych samodzielności w orzekaniu. Trzeba jednak stwierdzić, że mimo podniesionych zasadniczych zastrzeżeń niektóre wytyczne, zwłaszcza wydane w sprawach cywilnych, odegrały pozytywną rolę w kształtowaniu prawidłowej interpretacji przepisów prawnych przez sądy. Były jednak i takie wytyczne, które zawierały nie tylko sądową wykładnię prawa w ścisłym znaczeniu (niektóre wytyczne, wydane przez Izbę Karną SN, swymi kategorycznymi, niejednokrotnie pozbawionymi szerszego uzasadnienia sformułowaniami stanowiły praktycznie dyspozycje aktów prawnych), ale i realizowały dążenie do ograniczenia niezawisłości sędziowskiej i jurysdykcyjnej niezależności sądów. […] W obecnym stanie prawnym nie ulega zatem wątpliwości, że Sąd Najwyższy może podejmować tylko uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie (art. 13 pkt 3 ustawy o Sądzie Najwyższym, jedn. tekst: Dz.U. z 1990 r., Nr 26, poz. 153 ze zm.) oraz uchwały zawierające rozstrzygnięcia zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie (art. l3 pkt 4 tej ustawy według jedn. tekstu z 1990 r.). Możliwość udzielania odpowiedzi przez Sąd Najwyższy na pytania prawne sądów niższych, orzekających w drugiej instancji, została rozszerzona podmiotowo, przez objęcie nią również utworzonych w 1990 r. sądów apelacyjnych, funkcjonujących jako sądy odwoławcze. Bez zmian w dotychczasowej regulacji pozostało związanie sądów niższych oceną prawną zawartą w orzeczeniu kasatoryjnym. Z wyżej przedstawianych uregulowań wynika wprost, że od dnia 29 grudnia 1989 r., tj. od chwili wejścia w życie ustawy z dnia 20 grudnia 1989 r., Sąd Najwyższy nie może wydawać wytycznych w zakresie wykładni prawa i praktyki sądowej. Istnieją również podstawy do przyjęcia, że uchwalone przed tym dniem wytyczne utraciły moc obowiązującą w stosunku do sądów powszechnych. […] W świetle obowiązującego stanu prawnego nie istnieje możliwość przyjęcia, jakoby wytyczne wymiaru sprawiedliwości mogły być obecnie traktowane jako uchwały wyjaśniające' przepisy prawne budzące wątpliwości lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie. Nie ulega bowiem wątpliwości, jak to wyżej wskazano, że w konstrukcji ustawy o Sądzie Najwyższym z 1984 r. uchwały zawierające wytyczne w zakresie wykładni prawa i praktyki sądowej oraz uchwały wyjaśniające przepisy prawne były dwoma różnymi instytucjami o odmiennych funkcjach i zakresie związania innych podmiotów. […] Za tym, że wytyczne wymiaru sprawiedliwości utraciły wszelką moc prawną przemawiają także argumenty wynikające z wykładni celowościowej. Skoro ustawodawca w nowych warunkach ustrojowych uznał, że niemożliwe jest utrzymanie instytucji ograniczającej sędziowską swobodę orzekania i sprzecznej z ideą podziału władz, to nie można zakładać, że godzi się na dalsze utrzymywanie tej instytucji w praktyce orzeczniczej Sądu Najwyższego. Utrzymywanie nadal wytycznych uznać trzeba również za sprzeczne z zasadą demokratycznego państwa prawnego, wyrażoną w znowelizowanym art. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W państwie prawnym przepisy prawne powinny być bowiem interpretowane nie tylko w świetle obowiązujących formalnie ustaw, ale i w zgodzie z przepisami ustawy zasadniczej i wyrażonym w nich systemem wartości. Cechami państwa prawnego są zaś m.in. istnienie podziału władz (art. 20 i n., 32a i n., 37 i n., 56 i n. Konstytucji) i niezawisłość sędziów (art. 62 Konstytucji). […] Zasady prawne nie wiążą formalnie sądów powszechnych. Nie ma przepisu, który nakładałby obowiązek orzekania zgodnie z tymi zasadami. Nie oznacza to jednak, że uchwały podejmowane przez Sąd Najwyższy nie będą oddziaływać na orzecznictwo sądów niższych. Wynikać to jednak powinno z wysokiego poziomu judykatury Sądu Najwyższego, a nie z bezwzględnego związania tą judykaturą lub formalnie pojmowanego autorytetu. Jeżeli chodzi zaś o obecne znaczenie prawne wytycznych, to mogą one być wykorzystywane w praktyce sądowej tak, jak wykorzystany może być każdy pogląd wyrażony na piśmie – w takim zakresie, w jakim przeprowadzona w wytycznych interpretacja norm prawnych pozostaje w zgodzie z obowiązującym prawem i zasadami demokratycznego państwa prawnego. Wytyczne mogą zachować aktualność tylko w granicach normalnych sposobów wykładni (np. historycznej), i dlatego mogą nadal stanowić źródło inspiracji dla sądów powszechnych i Sądu Najwyższego. W konsekwencji należy przyjąć, że zgodnie ze swym charakterem wytyczne, jako normy o normach, przestały obowiązywać z chwilą pozbawienia ich mocy obowiązującej (tj. od dnia 29 grudnia 1989 r.), a uchwały Sądu Najwyższego zawierające wytyczne nie mają mocy zasad prawnych.
Żródło:: Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Izba Wojskowa z 1993r. poz. 1 [Sprawy karne materialne ] Tytuł lub słowa kluczowe : Kradzież/ wyrąb drzewa w lesie/ nawiązka Wyrok nr : Uchwała SN z dnia

Zobacz również: