Precedensy - Prokuratura Okręgowa w Zielonej Górze

Zasady procesu karnego/ prawo nie działa wstecz/ subiektywna świadomość bezprawności czynu

Precedensy. Sprawy karne - prawo karne procesowe

Tytuł:: Zasady procesu karnego/ prawo nie działa wstecz/ subiektywna świadomość bezprawności czynu
Wyrok:: Wyrok SN z dnia 20 września 1991 r., sygn. II KRN 154/91
Treść:: Obecnie, gdy art. 1 Konstytucji określa Rzeczpospolitą Polską jako państwo prawne, obowiązywanie zasady lex retro non agit nie może budzić najmniejszych wątpliwości. […] Przestępność czynów popełnianych przed promulgacją aktu prawnego uznającego te czyny za karalne jest wyłączona, i to zarówno z uwagi na brak powinności zapoznania się z treścią tego aktu prawnego, który nie wszedł jeszcze w życie, jak i ze względu na brak możliwości zapoznania się z niedostępną ustawą (dekretem). […] Sąd Najwyższy w pełni podziela też te wywody zawarte w rewizji nadzwyczajnej, według których bezwzględna moc obowiązująca zasady zakazu wstecznego działania prawa wynika także z norm prawa międzynarodowego, a konkretnie z ratyfikowanego przez Polskę Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych. Art. 15 tego Paktu ma następujące brzmienie: „Nikt nie może być skazany za czyn lub zaniechanie, które w myśl prawa wewnętrznego lub międzynarodowego nie stanowiły przestępstwa w chwili ich popełnienia.” Zasada ta nie może być przełamana nawet „w przypadku, gdy wyjątkowe niebezpieczeństwo zagraża istnieniu narodu” (art. 4 pkt 1 i 2 cyt. Paktu). Wreszcie, przeciwko retroaktywnemu działaniu dekretu o stanie wojennym przemawia zasada zawinienia, sformułowana w części ogólnej kodeksu karnego, która, w myśl art. 121 k.k. ma zastosowanie do przestępstw przewidzianych w innych ustawach, jeżeli ustawy te nie zawierają przepisów odmiennych. Wspomniany dekret przepisów takich nie zawierał. Zgodnie z tą zasadą warunkiem odpowiedzialności karnej jest nie tylko obiektywna bezprawność czynu, ale także subiektywna jej świadomość, albo przynajmniej możliwość uświadomienia sobie przez sprawcę tej bezprawności. Brak spełnienia tego warunku wyłącza odpowiedzialność karną. […] Przestępność czynów popełnionych przed promulgacją aktu prawnego uznającego czyny te za karalne jest wyłączona, i to zarówno ze względu na brak powinności zapoznania się z treścią tego aktu prawnego, który nie wszedł jeszcze w życie, jak i ze względu na brak możliwości zapoznania się z niedostępną ustawą (dekretem). Niedopuszczalność skazania wynika w tym wypadku z braku po stronie sprawcy świadomości bezprawności czynu, wymaganej przez art. 24 § 2 k.k., braku oczywiście usprawiedliwionego, skoro w momencie działania czyn nie był jeszcze bezprawny (...). W świetle powyższego traci wszelkie racje pogląd wyrażony w wyroku SN z dnia 1 marca 1982 r. (V KRN 50/82, OSNKW 1982, z. 6, poz. 39), iż „nie można powoływać się na nieświadomość bezprawności czynu, jeżeli określone w ustawie (dekrecie) zakazy, nakazy lub ograniczenia przed ogłoszeniem aktu prawnego w «Dzienniku Ustaw» podane zostały do wiadomości publicznej w środkach masowego przekazu, i jeżeli co do istnienia takich zakazów lub nakazów za pośrednictwem tych środków sprawca czynu miał świadomość lub też świadomość taką mógł mieć”.
Żródło:: Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Izba Wojskowa z 1992r. poz. 3

Zobacz również: