Precedensy - Prokuratura Okręgowa w Zielonej Górze

Fałszerstwo dokumentu/ faktura VAT/ nierzetelne udokumentowanie ceny towaru

Precedensy. Sprawy karne - prawo karne materialne

Tytuł:: Fałszerstwo dokumentu/ faktura VAT/ nierzetelne udokumentowanie ceny towaru
Wyrok:: Wyrok SN z dnia 25 października 2001 r., sygn. III KKN 76/99
Treść:: Wystawienie przez sprzedającego faktury VAT, choćby udokumentowana w tej fakturze cena nie odpowiadała rzeczywistej cenie uiszczonej przez kupującego, nie jest wystawieniem dokumentu w rozumieniu art. 271 § 1 k.k. […] Sąd Najwyższy nie podziela poglądu wyrażonego przez Sąd Wojewódzki, iż podmiot uczestniczący w obrocie gospodarczym, zobowiązany do wystawiania faktur VAT, jest osobą upoważnioną do wystawienia dokumentu w rozumieniu art. 271 § 1 k.k. W orzecznictwie Sądu Najwyższego, począwszy od uchwały z dnia 13 marca 1996 r., I KZP 39/95, OSNKW 1996, z. 3–4, poz. 17 (z glosą aprobującą T.S. Szymańskiego, Pal. 1996, z. 10, poz. 114 oraz glosą krytyczną B. Mik, OSP 1997, z. 2, poz. 44), ugruntował się pogląd, iż podmiotem przestępstwa tzw. fałszu intelektualnego nie może być osoba, która określoną okoliczność poświadcza, jako jej bezpośrednio dotyczącą. Przestępstwo to może być bowiem popełnione wyłącznie przez osobę, która poświadcza okoliczność mającą znaczenie prawne, co może dotyczyć również okoliczności, która nie dotyczy bezpośrednio sprawcy (tak też np. Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 29 października 1998 r., III KKN 128/97, Prok. i Pr. 1999, z. 3, poz. 9 oraz z dnia 24 października 1996 r., V KKN 147/96, OSNKW 1997, z. 1-2, poz. 8 oraz Rzeczpospolita 1997, nr 5, s. 12 z glosą krytyczną J. Skorupki). W konsekwencji Sąd Najwyższy w cytowanej już uchwale przyjął, że przestępstwa tzw. fałszu intelektualnego nie może popełnić strona umowy cywilnoprawnej, która zawierając tę umowę oświadcza swoją wolę, niczego zaś w rozumieniu art. 271 § 1 k.k. nie poświadcza. Jeszcze dobitniej stanowisko to Sąd Najwyższy przedstawił w wyroku z dnia 3 grudnia 1997 r., V KKN 296/96, Prok. i Pr. 1998, z. 4, poz. 6. Znajduje ono także akceptację w orzecznictwie innych sądów (np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 25 listopada 1999 r., II AKa 173/99, Krak. Zesz. Praw. 1999, z. 12, poz. 24). Zdaniem Sądu Najwyższego, odmienne stanowisko prowadziłoby do nadmiernego rozszerzenia zakresu kryminalizacji w sferze obrotu cywilnoprawnego, skoro, zgodnie z art. 462 § 1 k.c., dłużnik, spełniając świadczenie, może żądać od wierzyciela pokwitowania, zgodnie zaś z § 2 tego artykułu – także w szczególnej formie, jeżeli ma w tym interes. W orzecznictwie pojawiło się także zapatrywanie, iż osobą upoważnioną do wystawienia dokumentu w rozumieniu art. 271 § 1 k.k. może być jedynie osoba zaufania publicznego, której poświadczenie korzysta z domniemania prawdziwości, gdyż przepis ten penalizuje właśnie sprzeniewierzenie się temu zaufaniu (wyrok Sądu Najwyższego z 9 października 1996 r., V KKN 63/96, OSP 1998, z. 7–8, poz. 147 z glosą aprobującą J. Piórkowskiej-Flieger). Przepis ten dotyczyć zatem może jedynie tzw. fałszu intelektualnego zawartego w dokumencie będącym emenacją uprawnienia publicznoprawnego, nie zaś aktu dokumentującego zobowiązanie między osobami fizycznymi lub osobami prawnymi. Jak słusznie wywiódł Sąd Apelacyjny w Krakowie w powołanym wyroku z 25 listopada 1999 r., rozszerzająca interpretacja tego przepisu w warunkach wolności obrotu gospodarczego nasuwałaby zastrzeżenia z punktu widzenia art. 20 Konstytucji RP. Sąd Najwyższy w niniejszym składzie przedstawione zapatrywania w zupełności podziela i w konsekwencji przyjmuje, iż wystawienie przez sprzedającego faktury VAT, choćby udokumentowana w tej fakturze cena nie odpowiadała rzeczywistej cenie uiszczonej przez kupującego, nie jest wystawieniem dokumentu w rozumieniu art. 271 § 1 k.k. Dokument ten dokumentuje bowiem jedynie transakcję o charakterze cywilnoprawnym, nie jest zaś publicznoprawnym poświadczeniem okoliczności mającej znaczenie prawne. Sąd Najwyższy zwraca przy tym uwagę na okoliczność, iż wystawienie faktury VAT jest obowiązkiem sprzedającego (art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym, Dz.U. Nr 11, poz. 50 ze zm.), podczas gdy w art. 271 § 1 k.k. mowa o uprawnieniu do wystawienia dokumentu. Aliści, osoba mająca obowiązek wystawienia faktury jest jednocześnie uprawniona do jej wystawienia, jednakże przyjęcie, iż wystawienie dokumentu – w wyniku realizacji ustawowego obowiązku – jest realizacją uprawnienia do wystawienia dokumentu w rozumieniu art. 271 § 1 k.k. sprzeniewierzałoby się funkcji, jaką przepis ten pełni. Zajmując takie stanowisko Sąd Najwyższy dystansuje się od dawniejszej tezy, wyrażonej w wyroku z dnia 18 października 1995 r. (II KRN 95/95, Prok. i Pr. 1996, z. 2–3, poz. 5) oraz od niefortunnie dobranego przykładu w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 1996 r. (I KZP 39/95, OSNKW 1996, z. 3–4, poz. 17). W uzasadnieniu tym Sąd Najwyższy wskazał, iż przykładami ustawowego upoważnienia do wystawienia dokumentu, którego sfałszowanie spenalizowane było w art. 266 § 1 i 4 k.k. z 1969 r., były przepisy art. 37 ust. 1 i 2 oraz art. 38 pkt 4 ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych (Dz.U. Nr 27, poz. 111 ze zm., obowiązującej do dnia 31 grudnia 1997 r.), według którego osoba dokonująca sprzedaży towarów miała obowiązek, na żądanie kupującego, wystawienia rachunku stwierdzającego dokonanie sprzedaży. Przykład ten nie koresponduje z całością wywodu uzasadnienia wspomnianej uchwały, na tle którego jako przekonująca rysuje się konstatacja, iż nie jest wystawcą dokumentu w rozumieniu art. 266 § 1 k.k. z 1969 r. osoba, która w ramach czynności cywilnoprawnej oświadcza swoją wolę. Jest bowiem rzeczą niewątpliwą, iż rachunek wystawiany przez sprzedającego dokumentuje przecież treść woli wyrażonej przez strony zawierające umowę kupna – sprzedaży. Rozumowanie to zachowuje swoją aktualność na tle obowiązującej obecnie ustawy z 1993 r. o podatku VAT i powoływanej ustawy o zobowiązaniach podatkowych, z której wynika obowiązek wystawienia faktury VAT. Orzekając jak w wyroku, Sąd Najwyższy odchodzi od poglądu wyrażonego przez inny skład Sądu Najwyższego w postanowieniu z dnia 3 października 2001 r., V KKN 249/01 (niepubl.), w którym przyjęto, że wystawiając fakturę VAT nie dokumentującą rzeczywistego zdarzenia gospodarczego, sprawca popełnia przestępstwo określone w art. 271 k.k. Nie sposób jednak nie zauważyć, że w tamtej sprawie zafałszowanie owego rzeczywistego przebiegu transakcji nastąpiło w celu wprowadzenia w błąd innej osoby do doprowadzenia jej do niekorzystnego rozporządzenia jej mieniem i okoliczność tę Sąd Najwyższy wyeksponował jako zasadniczą dla przyjęcia poglądu, że zachowanie sprawcy wyczerpuje znamiona przestępstwa określonego w art. 271 k.k. Sąd Najwyższy nie kwestionuje także innego argumentu, który zdecydował o rozstrzygnięciu w sprawie V KKN 249/01, a zasadzającego się na twierdzeniu, iż faktura VAT jest dokumentem w rozumieniu at. 115 § 14 k.k. Orzekając w niniejszej sprawie, Sąd Najwyższy doszedł zaś do przekonania, odmiennie niż Sąd Najwyższy w sprawie V KKN 249/01, iż wystawca faktury VAT działa we własnym imieniu i we własnej sprawie, nie poświadcza zaś nieprawdy innemu podmiotowi co do okoliczności mającej znaczenie prawne, czego dla bytu przestępstwa określonego w art. 271 k.k. ustawodawca wymaga.
Żródło:: Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Izba Wojskowa nr 2002 poz. 8

Zobacz również: