Precedensy - Prokuratura Okręgowa w Zielonej Górze

Zgwałcenie/ obcowanie płciowe z małoletnim/ oddziaływanie na wolę pokrzywdzonego

Precedensy. Sprawy karne - prawo karne materialne

Tytuł:: Zgwałcenie/ obcowanie płciowe z małoletnim/ oddziaływanie na wolę pokrzywdzonego
Wyrok:: Postanowienie z dnia 16 stycznia 2007 r., V KK 387/06
Treść:: W ocenie autora kasacji, wypowiedź skazanego skierowana do małoletnich A. M. i M. K. wraz z demonstracją przedmiotu przypominającego banknot, stanowiła jedynie niekaralne przygotowanie do popełnienia przestępstwa z art. 200 § 1 k.k. Z takim stanowiskiem zgodzić się nie można. W odróżnieniu od uregulowań obowiązujących w przypadku innych przestępstw dotyczących sfery wolności seksualnej, np. art. 197 k.k., znamiona przestępstwa z art. 200 § 1 k.k. nie opisują sposobów działania, których zastosowanie powoduje penalizację zachowania sprawcy. Mogłoby się zatem wydawać, że z tego względu rozpoznanie form stadialnych tego przestępstwa nie jest tak oczywiste, jak to ma miejsce na gruncie wspomnianego wyżej przestępstwa z art. 197 k.k., gdzie przystąpienie przez sprawcę do stosowania środków działania wymienionych w tym przepisie, tj. użycie podstępu, przemocy lub groźby w celu doprowadzenia do obcowania płciowego albo poddania się innej czynności seksualnej, ale bez jego osiągnięcia, wyraźnie oddziela stadium usiłowania od niekaralnego przygotowania. W rzeczywistości wcale tak jednak nie jest. Skoro bowiem ustawa nie wymienia wśród znamion przestępstwa środków działania, których zastosowanie decyduje o penalizacji zachowania sprawcy, to oznacza, że każde zachowanie bezpośrednio prowadzące do wyczerpania znamion jest już karalne. Przed poczynieniem dalszych uwag zauważyć jeszcze trzeba, że przy przestępstwach przeciwko wolności seksualnej, odpowiedzialność karna sprawcy jest związana albo ze środkiem działania nakierowanym na podporządkowanie woli pokrzywdzonego: przemoc, groźba, podstęp, nadużycie stosunku zależności, wykorzystanie krytycznego położenia – albo ze statusem pokrzywdzonego: brak zdolności do rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem, małoletni poniżej lat 15. Łatwo dostrzec, że w grupie czynów skierowanych przeciwko wolności seksualnej, których przestępny charakter jest immanentnie związany z zastosowaniem jednego ze sposobów postępowania sprawcy wymienionych w ustawie, stadium usiłowania zostaje otwarte w momencie przystąpienia do stosowania tego sposobu oddziaływania na pokrzywdzonego. Z nim wiąże się właśnie element bezpośredniości tak istotny dla usiłowania. Zastosowanie przemocy, wypowiedzenie groźby (oczywiście w celu opisanym w znamionach tych przestępstw) jest już bezpośrednim zmierzaniem do dokonania czynu zabronionego. Nie ma żadnych powodów, aby na gruncie drugiej grupy przestępstw tego rodzaju, tj. czynów, których przestępny charakter determinuje status osoby pokrzywdzonej, stosować inne kryteria dla rozpoznania cechy bezpośredniości w zmierzaniu do popełnienia czynu zabronionego. Również w tej grupie, sprawcy tak samo chodzi przecież o uzyskanie określonego nastawienia woli osoby pokrzywdzonej, tj. podporządkowania się zamiarowi doprowadzenia jej do obcowania płciowego, poddania się innej czynności seksualnej lub wykonania takiej czynności. Jednak w odniesieniu do tej grupy penalizacją objęte są nie tylko dotychczas wymienione sposoby oddziaływania (dojdzie wtedy do zbiegu przestępstw), ale również wszelkie inne działania, które zmierzają do odpowiedniego ukształtowania woli pokrzywdzonego. Jeśli zatem odwołać się konsekwentnie do wskazanego poprzednio kryterium, które wiąże stadium usiłowania z przystąpieniem do stosowania środków oddziaływających na swobodę decyzji osoby pokrzywdzonej, to również w tej drugiej grupie trzeba przyjąć, że właśnie moment zastosowania środków wpływających na proces decyzyjny pokrzywdzonego spełnia kryterium bezpośredniości wskazane w przepisie art. 13 § 1 k.k. W ramach pochodu przestępstwa jest to ostatnia czynność sprawcy dzieląca go od dokonania. Przenosząc powyższe uwagi bezpośrednio na zagadnienia występujące w niniejszej sprawie można zatem powiedzieć, że z punktu widzenia wyczerpania znamion przestępstwa doprowadzenia małoletniego do poddania się innej czynności seksualnej – istotne znaczenie ma albo uzyskanie zgody małoletniego na dokonanie wobec niego takiej czynności albo zastosowanie środków, które nawet wbrew woli małoletniego pozwolą na dokonanie wobec niego takiej czynności seksualnej. Ustalenie to ma istotne znaczenie z punktu widzenia prawidłowego zidentyfikowania poszczególnych form stadialnych omawianego typu przestępstwa. Zgodnie z definicją ustawową zamieszczoną w art. 13 § 1 k.k. dopuszcza się usiłowania ten kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które jednak nie następuje. Ograniczając w tym miejscu rozważania do tej postaci przestępstwa z art. 200 § 1 k.k., która polega na doprowadzeniu małoletniego poniżej lat 15 do poddania się innym czynnościom seksualnym albo do ich wykonania, zauważyć należy, że w odniesieniu do wariantu, kiedy działanie sprawcy odbywa się bez zgody małoletniego, usiłowaniem będzie przystąpienie do bezpośredniego stosowania środków (przemocy, groźby, podstępu), które mają spowodować podporządkowanie się pokrzywdzonego woli sprawcy dążącego do wykonania czynności o charakterze seksualnym. Można zatem powiedzieć, że nie budzi wątpliwości, iż usiłowaniem są w tym wypadku czynności mające wpłynąć na wolę osoby małoletniej. Oddziaływanie na tę wolę jest też ostatnią czynnością oddzielającą sprawcę od stadium dokonania przestępstwa. Z podobną konsekwencją trzeba też oceniać zachowanie sprawcy w sytuacji, gdy podejmuje on inne zabiegi (nawet same w sobie prawnie obojętne) zmierzające do uzyskania zgody małoletniego poniżej 15 roku życia na wykonanie innej czynności seksualnej lub poddanie się takim czynnościom. Również w tym wypadku oddziaływanie sprawcy jest ukierunkowane na odpowiednie – oczywiście z jego punktu widzenia – ukształtowanie sfery wolicjonalnej osoby małoletniej. Inne będą rzecz jasna środki takiego oddziaływania (np. obietnica uzyskania korzyści majątkowej lub rzeczowej), ale identyczne pozostają motywy i zamiary, a także stopień zaangażowania sprawcy. Właśnie z uwagi na penalizację w art. 200 § 1 k.k. każdego, szeroko rozumianego, doprowadzenia do poddania się innej czynności seksualnej, nie ma żadnych racji przemawiających za tym, aby z punktu widzenia tzw. pochodu przestępstwa inaczej oceniać stan jego zaawansowania, gdy sprawca – w zamiarze popełnienia czynu wyczerpującego znamiona opisane w art. 200 § 1 k.k. – przystąpił np. do przełamywania przemocą oporu osoby pokrzywdzonej, a inaczej, gdy – działając w tym samym zamiarze – podjął czynności mające także oddziaływać na wolę tej osoby, tyle tylko, że zastosował inne środki. Między oboma tymi wypadkami nie ma takiej różnicy, która upoważniałaby do klasyfikowania jednej z nich jako karalnego usiłowania, a drugiej – jako niekaralnego przygotowania. Istota różnicy sprowadza się jedynie do odmienności środków, a nie do istnienia bądź braku cechy bezpośredniości zmierzania do popełniania czynu zabronionego. Warto w tym miejscu odnotować poglądy pojawiające się w piśmiennictwie, zgodnie z którymi pojęcie doprowadzenia do wykonania lub do poddania się czynnościom wymienionym w art. 200 § 1 k.k., rozumieć należy możliwie najszerzej, jako podjęcie jakichkolwiek zachowań mających zaowocować stworzeniem sytuacji, w której małoletni podejmie określone w przepisie czynności płciowe (por. M. Filar: Nowa kodyfikacja karna. Kodeks karny. Krótkie komentarze. Zeszyt 2, Warszawa 1997, s. 33). Definicja taka, jako nazbyt ogólna, byłaby może dość trudna do zastosowania przy identyfikacji form stadialnych przestępstwa z art. 200 § 1 k.k., ale pokazuje akceptację szerokiego zakresu penalizacji w tej sferze. Konkludując, należy wyrazić przekonanie, że dla wyznaczenia prawidłowej granicy między niekaralnym przygotowaniem do przestępstwa z art. 200 § 1 k.k. w postaci doprowadzenia małoletniego poniżej 15 lat do poddania się czynnościom seksualnym lub do ich wykonania, a usiłowaniem dokonania takiego przestępstwa istotne znaczenie będą miały występujące łącznie takie elementy zachowania sprawcy, jak: nawiązanie bezpośredniego kontaktu z małoletnim, sprecyzowanie celu działania określającego seksualny charakter czynności, którym ma się poddać małoletni i zastosowanie środków, które mają oddziaływać na sferę wolicjonalną małoletniego. Sumaryczne wystąpienie wymienionych okoliczności pozwala zarówno na prawidłowe rozpoznanie zamiaru z jakim podjęte zostało analizowane zachowanie, jak i ocenę czy zrealizowane czynności sprawcy są ostatnimi czynnościami poprzedzającymi dokonanie przestępstwa. Zastosowanie powyższych kryteriów w niniejszej sprawie pozwalało na oddalenie zarzutu stawianego przez autora kasacji prezentującego pogląd, że zachowanie przypisane skazanemu A. Mazurowi pozostawało jeszcze w stadium niekaralnego przygotowania. Bez wątpienia bowiem wszedł on w bezpośredni kontakt z małoletnimi zatrzymując je na ulicy, jednoznacznie zwerbalizował swój zamiar popełnienia przestępstwa, określając zarazem jego seksualny charakter oraz zaoferował konkretną kwotę pieniędzy w zamian za zgodę małoletnich na poddanie się proponowanym czynnościom i zademonstrował posiadany banknot pokrzywdzonym. Nie budzi zatem wątpliwości ani strona podmiotowa ani zastosowanie przez skazanego środków mających oddziaływać na wolę osób pokrzywdzonych w kierunku określonym w dyspozycji art. 200 § 1 k.k. Z jego strony był to już więc ostatni fragment zachowania zmierzającego do popełnienia przestępstwa, a od fazy dokonania dzieliła go zgoda małoletnich.
Żródło:: Biuletyn Prawa Karnego Biura Studiów i Analiz SN nr 2/2007

Zobacz również: