Precedensy - Prokuratura Okręgowa w Zielonej Górze

Fałszerstwo dokumentu/ osoba uprawniona do wystawienia dokumentu/ dokumenty urzędowe i prywatne

Precedensy. Sprawy karne - prawo karne materialne

Tytuł:: Fałszerstwo dokumentu/ osoba uprawniona do wystawienia dokumentu/ dokumenty urzędowe i prywatne
Wyrok:: Uchwała SN z dnia 12 marca 1996 r., sygn. I KZP 39/95
Treść:: Kodeks karny nie zna podziału dokumentów na „urzędowe” i „prywatne”. Byt przestępstwa określonego w art. 266 k.k. nie jest więc zależny od rodzaju dokumentu, w którym poświadczono nieprawdę, lecz od tego, kto ten dokument wystawił. […] Ustawa nie wyjaśnia, kogo należy uznać za „osobę upoważnioną do wystawienia dokumentu”, będącą jednym z podmiotów przestępstwa przewidzianego w art. 266 § 1 k.k. określonego mianem fałszu intelektualnego (w odróżnieniu od materialnego). Rodzi to w praktyce sądowej istotne wątpliwości interpretacyjne, a – zdaniem Sądu Wojewódzkiego – również i w rozstrzyganej sprawie. Tę ocenę, w zestawieniu z treścią art. 390 § 1 k.p.k. oraz treścią uzasadnienia pytania, trudno uznać za trafną, ale ze względu na znaczącą rolę dokumentów w obrocie prawnym i brak szerszych wypowiedzi w kwestii źródła i charakteru owego upoważnienia do wystawienia dokumentu, Sąd Najwyższy uznał, że pojęcie: „inna osoba upoważniona do wystawienia dokumentu” może być przedmiotem zasadniczej wykładni ustawy. Wypowiedzi doktryny w tym przedmiocie są dość skąpe. Podkreśla się jedynie, że z użytych w art. 266 § 1 k.k. określeń identyfikujących podmiot przestępstwa wynika, że poza funkcjonariuszem publicznym może nim być „osoba upoważniona do wystawienia dokumentu”, a nie inna osoba, która takiego upoważnienia nie posiada. Stwierdzeniom tym jednakże nie towarzyszy próba bliższego określenia źródła i rodzaju tego upoważnienia, poza wskazaniem, że za osobę upoważnioną do wystawienia dokumentu może być uznany np. administrator domu co do osób w danym domu zamieszkałych, lekarz co do stanu zdrowia pacjenta (por. W. Świda, Prawo karne, Warszawa 1978, s. 819; Komentarz do k.k. J. Bafii i innych, Warszawa 1987, s. 452; System Prawa Karnego, t. IV, wyd. Polskiej Akademii Nauk 1989). W orzecznictwie Sądu Najwyższego znajduje się szereg wypowiedzi dotyczących źródła upoważnienia dającego osobie kompetencje do wystawiania dokumentów lub wskazujących jednostkowo na osoby, którym – z racji stanowiska, pełnionej funkcji lub wykonywanej czynności – upoważnienie takie przysługiwało. Tak np. w uchwale z dnia 29 sierpnia 1989 r., V KZP 20/89 (OSNKW 1989, z. 7–12, poz. 50) stwierdzono, że pielęgniarka – podobnie jak inny pracownik medyczny zakładu społecznej służby zdrowia lub izby wytrzeźwień – wykonująca zlecenie lekarza pobrania krwi od osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa, w wypadku poświadczenia nieprawdy co do okoliczności mającej znaczenie prawne, może być podmiotem przestępstwa określonego w art. 266 k.k. jako „inna osoba upoważniona do wystawienia dokumentu”. ?ródła owego upoważnienia Sąd Najwyższy dopatrzył się „...w przepisach szczególnych, normujących dokonywanie czynności w określonej dziedzinie działalności”. W uchwale zaś z dnia 21 sierpnia 1992 r., I KZP 30/92 (OSNKW 1992, z. 9–10, poz. 64) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że poza funkcjonariuszem publicznym, podmiotem przestępstwa określonego w art. 266 § 1 k.k. może być „osoba upoważniona do wystawienia dokumentu”, czyli osoba, która dysponuje najszerzej rozumianym upoważnieniem do wystawienia dokumentu. Do osób upoważnionych do wystawienia dokumentu Sąd Najwyższy zaliczył: ajenta prowadzącego punkt skupu (wyrok z dnia 9 maja 1974 r., III KR 394/73, OSNKW 1974, z. 9, poz. 163), statystyka zakładu energetycznego (wyrok z dnia 12 stycznia 1970 r., I KR 209/69, OSNPG 1971, z. 1, poz. 16), magazyniera uspołecznionego przedsiębiorstwa (wyrok z dnia 31 października 1970 r., IV KR 135/70, OSNPG 1971, z. 1, poz. 18), kasjera walutowego w Polskim Biurze Podróży „Orbis” (uchwała z dnia 23 lutego 1978 r., VII KZP 48/77, OSNKW 1978, z. 2–3, poz. 17), zaopatrzeniowca i kierownika działu obrotu towarowego WSS „Społem” (wyrok z dnia 14 maja 1980 r., V KRN 90/80, OSNKW 1980, z. 9, poz. 75), magazyniera Spółdzielni Kółek Rolniczych (wyrok z dnia 23 listopada 1981 r., I KR 245/81, OSNKW 1982, z. 4–5, poz. 17). Chcąc podjąć próbę jakiegoś uogólnienia istoty owego „upoważnienia” wypada odwołać się do historycznego już uregulowania ochrony wiarygodności dokumentów w kodeksie karnym z 1932 r. Kodeks ten chronił treść dokumentów wystawionych przez „urzędnika” (art. 287) oraz przez „osobę publicznego zaufania” (art. 192). Do kategorii osób „publicznego zaufania” ustawa zaliczyła: lekarza, weterynarza i położną, judykatura zaś: np. biegłego sądowego i geometrę (geodetę). Obecnie obowiązujący kodeks karny – pozostawiając bez zmian konstrukcję ochrony dokumentów – zastąpił jedynie pojęcia „urzędnika” i „osoby godnej zaufania” pojęciami: „funkcjonariusza publicznego” i „osoby upoważnionej do wystawienia dokumentu”. Wprawdzie nie można utożsamiać pojęcia „osoby godnej zaufania” z „osobą upoważnioną do wystawienia dokumentu”, jednakże to poprzednio używane określenie powinno mieć pewne znaczenie dla ustalenia kręgu osób „upoważnionych”. W praktyce chodzi tu o osoby uprawiające działalność, z którą wiąże się społeczne zaufanie. Rozważając ten problem, w kontekście niezbędnym do rozstrzygnięcia rozpatrywanej sprawy, Sąd Najwyższy dochodzi do wniosku, że o ile funkcjonariusze publiczni w swej działalności publicznej czerpią kompetencje do wystawiania dokumentów w sposób generalny z pełnionej funkcji, o tyle źródła owego upoważnienia do wystawienia dokumentów przez osoby nie będące funkcjonariuszami publicznymi należy upatrywać przede wszystkim w ustawie lub w aktach normatywnych niższego rzędu. Upoważnienia takie zawarte są w wielu ustawach i towarzyszących im aktach wykonawczych regulujących różne rodzaje i dziedziny działalności ludzkiej. Za przykłady takich upoważnień mogą służyć: 1. art. 1 § 2 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawa o notariacie (Dz.U. Nr 22, poz. 91), uprawniający asesora notarialnego do dokonywania, w zastępstwie notariusza, czynności notarialnych w wypadkach wskazanych w ustawie; 2. art. 115 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. Prawo celne (jedn. tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 71, poz. 312 ze zm.). uprawniający Prezesa Głównego Urzędu Ceł do upoważnienia niektórych organów administracji państwowej do wykonywania części zadań organów celnych; 3. art. 37 ust. 1 § 2 oraz 38 pkt 4 ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych (Dz.U. Nr 27, poz. 111 ze zm.), zobowiązujący: a) osoby wykonujące usługi lub dokonujące sprzedaży towarów na żądanie odbiorcy usługi lub kupującego wystawić rachunki stwierdzające wykonanie usługi lub dokonania sprzedaży, b) osoby przewożące zakupione towary i półwyroby przeznaczone do sprzedaży lub przerobu w celu dalszej odsprzedaży, do posiadania dokumentu wydania towaru lub jego kopię, zaopatrzonego w pieczątkę firmową i podpis wydającego (...) i upoważniający Ministra Finansów do wprowadzania obowiązku „dokumentowania zakupu surowców, materiałów, półwyrobów i towarów lub sprzedaży towarów i usług...”, 4. art. 268a k.p.a uprawniający organ administracji państwowej „do upoważniania pracowników kierowanej jednostki organizacyjnej do załatwiania spraw w jego imieniu w ustalonym zakresie...”. Przyjąć także należy, że upoważnienie do wystawiania dokumentów może niekiedy wynikać albo z istoty zajmowanego stanowiska lub wykonywania określonego zawodu czy też określonej działalności lub wreszcie z polecenia przełożonego, który takim upoważnieniem dysponuje. Upoważnienia takiego nie zastępuje natomiast uprawnienie osoby do swobodnego zawierania wszelkiego rodzaju umów cywilnoprawnych, a do takich należy umowa darowizny, nie wyłączając umów dla których przepis prawa zastrzega formę pisemną (art. 73 § 1 k.c.), ani też do składania oświadczeń bądź to w formie ustnych wypowiedzi bądź zawartych na piśmie dla różnych celów, a m.in.: toczącego się postępowania administracyjnego (art. 75 § 2 k.p.a.). W wypadkach tych mamy bowiem do czynienia z dwu- lub jednostronnym oświadczeniem , nie zaś poświadczeniem , o którym mowa w art. 266 § 1 k.k. Rozróżnienie to ma zaś istotne znaczenie z tego powodu, że jedynie poświadczenie nieprawdy co do okoliczności mającej znaczenie prawne w dokumencie przez osobę wymienioną w tym przepisie prowadzi do wyczerpania jego znamion. Nie jest zaś objęte penalizacją na podstawie tego przepisu składanie oświadczeń, we własnym imieniu i we własnej sprawie. […]
Żródło:: Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Izba Wojskowa z 1996r. poz. 17

Zobacz również: