Prokuratura Okręgowa w Zielonej Górze

Wytoczenie powództwa o unieważnienie małżeństwa, udział w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie, powództwo o stwierdzenie nieważności umowy, kierowanie wniosków o np.: zobowiązanie osoby uzależnionej od alkoholu do poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego, zobowiązanie do opuszczenia mieszkania, wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem, to tylko wybrane kompetencje prokuratora w związku z prowadzoną działalnością pozakarną.  

Praca prokuratora postrzegana jest przez opinię publiczną jako reprezentowanie obywateli przed sądami w sprawach karnych. Uznaje się, że prokuratura jest organem, którego jedynym zadaniem jest wykrywanie przestępstw i przestępców, udowodnienie im popełnionego czynu w następnie kierowanie do sądów skarg i wnoszenie o wymierzenie kary odpowiedniej wysokości.

Zadaniem prokuratury jest "strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw". Działanie w charakterze oskarżyciela publicznego w sprawach karnych to zatem tylko jeden z wielu aspektów pracy prokuratora. Uczestniczy on bowiem także w innych postępowaniach na co wskazuje art. 42. Ustawy o prokuraturze. Zgodnie z tym przepisem "Prokurator bierze udział w postępowaniu cywilnym, administracyjnym, w sprawach o wykroczenia oraz w innych postępowaniach, co określają odrębne ustawy."  

Na szczególną uwagę zasługuje udział prokuratora w postępowaniu cywilnym i administracyjnym.

Zgodnie z treścią art. 7 k.p.c. zd. 1 "Prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego."  

Przykładem kategorii spraw, w których bardzo często występuje prokurator są sprawy z zakresu prawa rodzinnego. W ustawie Kodeks rodzinny i opiekuńczy z 25 lutego 1964 r. (Dz. U. 2012 Nr 788) uregulowane są podstawy prawne, na mocy których prokurator może podejmować czynności w sprawach stricte rodzinnych i opiekuńczych Prokurator może np. wnieść powództwo o unieważnienie oraz ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa, powództwo o ustalenie lub zaprzeczenie macierzyństwa (jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego), powództwo o ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa oraz o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa, wystąpić do sądu z wnioskiem o ograniczenie, zawieszenie władzy czy pozbawienie władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców; może wystąpić do sądu z wnioskiem o uregulowanie kontaktów z dzieckiem, wystąpić do sądu z powództwem o ustalenie obowiązku alimentacyjnego.

W ostatnim czasie, Prokurator Rejonowy we Wschowie skierował do sądu pozew o unieważnienie małżeństwa zawartego w 1945 r. Jak ustalono przystępujący do zawarcia tego związku małżeńskiego, mężczyzna pozostawał już od 1933 r. w związku małżeńskim. Jak ustalono, wcześniejsze małżeństwo nie zostało unieważnione ani rozwiązane. Ponieważ w 1945 r. zawarto małżeństwo wbrew prawu, prokurator skierował powództwo o jego unieważnienie.  

Innym postępowaniem z tej kategorii, w którym udział prokuratora jest obligatoryjny jest postępowanie o ubezwłasnowolnienie osoby. Przesłanki pozytywne ubezwłasnowolnienia wymienione są w art. 13 § 1 i art. 16 § 1 k.c. 
Przykładem takiej sprawy może być historia rodziców, którzy wnioskują o ubezwłasnowolnienie córki - obecnie dorosłej. Zgodnie z treścią art. 552 kpc, w przypadku złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie z powodu choroby psychicznej, sąd żąda przedstawienia świadectwa lekarskiego wydanego przez lekarza psychiatrę o stanie psychicznym osoby, której dotyczy wniosek. U kobiety rozpoznano ograniczone zaburzenia osobowości, znacznie upośledzające zdolności adaptacyjne nie poddające się korekcji. Kobieta - zdaniem biegłego - wymaga nieustannej opieki związane z załatwianiem za nią wszelkich spraw urzędowych oraz zw. z jej stanem zdrowia. Stąd wniosek rodziców o ubezwłasnowolnienie córki, który będzie popierany przez prokuratora reprezentującego w tym przypadku także interes osoby wskazanej we wniosku.  

Do spraw kwalifikowanych również jako sprawy z zakresu prawa rodzinnego należą te, w których prokurator kieruje do sądu wniosek o zobowiązanie do opuszczenia mieszkania.
Taki wniosek skierował w ostatnim czasie Prokurator Rejonowy w Zielonej Górze. Wnioskował o zobowiązanie 36-letniego mężczyzny do opuszczenia mieszkania zajmowanego wspólnie z konkubiną i 6 małoletnich dzieci. Jak ustalono, związek konkubentów nie układał się dobrze. Mężczyzna był agresywny wobec kobiety i dzieci, stosował przemoc psychiczną. Swoim zachowaniem powodował, że zamieszkiwanie wspólne było niezwykle uciążliwe. Takie działanie uzasadnia w przekonaniu prokuratora decyzję o skierowaniu wniosku o zobowiązanie mężczyzny do opuszczenia mieszkania.

Zgodnie z art. Art. 11a. ust. 1 Ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie: "Jeżeli członek rodziny wspólnie zajmujący mieszkanie, swoim zachowaniem polegającym na stosowaniu przemocy w rodzinie czyni szczególnie uciążliwym wspólne zamieszkiwanie, osoba dotknięta przemocą może żądać, aby sąd zobowiązał go do opuszczenia mieszkania." To postępowanie toczy się niezależnie od postępowania karnego dot. zaistniałego przestępstwa znęcania! 

Prokurator może skierować również wniosek do sądu o zobowiązanie osoby uzależnionej od alkoholu do poddania się leczeniu w stacjonarnym lub niestacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego na podstawie Ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Prokuratura Rejonowa w Krośnie Odrzańskim nadzorowała postępowanie prowadzone przeciwko 50-latkowi. Mężczyzna od maja 2012 roku do maja 2013 roku znęcał się nad siostrą, z którą wspólnie zamieszkiwał. Przyczyn takiego zachowania upatruje się w uzależnieniu mężczyzny od alkoholu. Wtedy tez dochodziło do awantur i znęcania. Mężczyzna nie podejmował leczenia odwykowego w związku z uzależnieniem. Stosownie do art. 24 i art. 26 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi powinien zostać poddany obowiązkowi leczenia odwykowego, o co wniósł prokurator.

Prokurator podejmuje jednak działania pozakarne nie tylko w zakresie ochrony rodziny. Może bowiem "żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego." (art. 7 zd. 1 kpc) Takie przesłanki mogą wystąpić także w sferze prawa handlowego.

Prokurator wytoczył powództwo przeciwko spółce o stwierdzenie nieważności uchwały powołującej mężczyznę na funkcję Prezesa Zarządu. Informacja o powołaniu Prezesa ujrzała światło dzienne w związku z prowadzonym w Prokuraturze postępowaniem karnym dotyczącym działalności spółki. Jak ustalono, mężczyzna był wielokrotnie karany za przestępstwa przeciwko mieniu, wiarygodności dokumentów i obrotowi gospodarczemu. Zdarzenia te miały miejsce jeszcze zanim mężczyzna został Prezesem Zarządu spółki, tj. do marca 2011 roku.
Zgodnie zaś z dyspozycją art. 18 § 2 ksh. "Nie może być członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej albo likwidatorem osoba, która została skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwa określone w przepisach rozdziałów XXXIII-XXXVII Kodeksu karnego oraz w art. 585, art. 587, art. 590 i w art. 591 ustawy.". Mając na uwadze powyższe prokurator skierował wniosek o wszczęcie postępowania z urzędu o wykreślenie z Krajowego Rejestru Sądowego wpisu dot. powołania tego mężczyzny na stanowisko Prezesa Zarządu.  

Prawo ochrony danych, to kolejna dziedzina, w której prokurator może podejmować działanie. W tym przypadku prokurator skierował do sądu wniosek o wyznaczenie przechowawcy dokumentacji osobowej i płacowej pozostałej po jednej ze znaczących w latach 90 spółek. Podmiot został wykreślony z Krajowego Rejestru Sądowego. Do 2008 roku zobowiązanym do przechowywania i udostępniania dokumentacji była spółka, która z tego obowiązku się nie wywiązywała. Decyzją Marszałka Województwa Lubuskiego otrzymała ona zakaz wykonywania działalności gospodarczej w zakresie przechowywania dokumentacji osobowej i płacowej. Aby zapobiec dalszemu niszczeniu dokumentacji pracowniczej oraz umożliwienie byłym pracownikom spółki dostępu do ich dokumentów prokurator wniósł do sądu o wyznaczenie nowego przechowawcy dokumentów pracowniczych.

Zobowiązania - to dział prawa cywilnego, w którym prokurator najczęściej działa. Przykładem sprawy, w której prokurator uznał, że jego interwencja jest niezbędna dla ochrony praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego jest historia mężczyzny, który 01 października 2003 r. zawarł z bankiem umowę o kredyt na zakup towarów i usług.
Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego przesłanką unieważnienia umowy może być istnienie u składającego oświadczenie jedynie takiego stanu, który oznacza brak rozeznania, niemożność rozumienia posunięć własnych i posunięć innych osób oraz niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania.
Jak ustalono, mężczyzna zawarł umowę znajdując się w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli, ze względu na występujące u niego zaburzenia psychiczne. W wyniku przeprowadzania postępowania wyjaśniającego ustalono, iż jest on osobą nieporadną, ulegającą wpływom osób trzecich, słabo orientuje się w środkach płatniczych i w zależnościach społecznych. Mężczyzna nie jest w stanie pokierować swoim postępowaniem, a wszelkie sprawy życia codziennego dokonuje konkubina.  

W grudniu 2009 r. Prokurator Rejonowy we Wschowie skierował do Sądu Okręgowego w Zielonej Górze wniosek o ubezwłasnowolnienie mężczyzny, a Sąd ten wniosek uwzględnił. W czerwcu 2013 r. prokurator złożył wniosek o unieważnienie wskazanej umowy kredytowej zawartej między ubezwłasnowolnionym przez Sąd mężczyzną a bankiem, z uwagi na brak rozeznania, niemożność rozumienia posunięć własnych i posunięć innych osób oraz niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania.  

Wskazane powyżej przykłady postępowań pozakarnych to "kropla w morzu" działań podejmowanych przez prokuratorów. Warto zwrócić uwagę, że tak niedostrzegalny dla opinii publicznej - bo mało spektakularny - aspekt ich działalności stanowi kolejne narzędzie "ochrony praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego". Udział prokuratora w sprawach innych niż karne spowodowany jest upatrywaniem w działalności prokuratury gwaranta realizacji zasady państwa prawa.  

W 2012 r. w prokuraturach okręgu zielonogórskiego zarejestrowano 1881 spraw cywilnych, ze stosunku pracy i ubezpieczeń społecznych, rodzinnych i opiekuńczych oraz spraw o przyznanie lub zwrot kompensaty pieniężnej, roszczeń regresowych i innych spraw wynikających z podejmowanej działalności pozakarnej, a także dla spraw tego rodzaju nadzorowanych przez prokuratora nadrzędnego. W bieżącym roku jest ich już ponad 1500.