Prokuratura Okręgowa w Zielonej Górze

Warszawa. W dniach od 23 do 24 maja 2013 roku na terenie Uniwersytetu Warszawskiego odbyły się uroczystości związane z jubileuszem 40-lecia Polskiego Towarzystwa Kryminalistycznego połączone z Konferencją naukową "Kryminalistyka-Nauka-Praktyka".

Pierwszy dzień konferencji* poświęcony został przypomnieniu historii powstania Polskiego Towarzystwa Kryminalistycznego, którą przedstawił inicjator jego powołania prof. dr hab. Brunon Hołyst i jego honorowy Prezes prof. dr hab. Mariusz Kulicki. Prof. B. Hołyst w swoim krótkim wystąpieniu, ale wypowiedzianym ze swadą i w żartobliwej formie, opowiedział o kulisach powstania PTK. Warto wspomnieć, że inicjatywa powołania Towarzystwa zrodziła się już w 1971 roku, ale dwa lata potrzebne było na pozyskanie przychylności ówczesnych władz, od których po wielu staraniach i zabiegach uzyskał on zgodę na jego utworzenie. Polskie Towarzystwo Kryminalistyczne powstało 24 stycznia 1973 roku podczas konferencji w Instytucie Ekspertyz Sądowych Ministerstwa Sprawiedliwości w Krakowie z udziałem m.in. placówek naukowych z Krakowa, Łodzi, Warszawy i Poznania. W skład tymczasowego Zarządu Głównego weszli m.in.: doc.dr hab. Tadeusz Hanausek, doc. Dr hab. Brunon Hołyst, doc. dr Piotr Hachulski, doc. dr Andrzej Szwarc, prof. dr Włodzimierz Gutekunst i to właśnie oni doprowadzili do formalnej rejestracji Towarzystwa 1 sierpnia 1973 roku.

Wspomnieniami z 40-letniej działalności PTK podzielił się honorowy prezes Towarzystwa - prof. dr hab. Mariusz Kulicki.

Gospodarze spotkania, aktualny Prezes PTK prof. dr hab. Bronisław Młodziejowski oraz wiceprezes PTK dr Mieczysław Goc następnie poprosili o zabranie głosu panią prof. dr hab. Ewę Gruzę, która wygłosiła laudację na temat dorobku twórczego prof. dr hab. Huberta Kołeckiego z okazji jego 50-lecia pracy naukowej. Laudację zakończono wręczeniem profesorowi przez Zarząd PTK Księgi Jubileuszowej pt. Oblicza współczesnej kryminalistyki. Dorobek twórczy i naukowy profesora oraz jego wkład w prace PTK został również doceniony przez Kapitułę Medalu odznaczeniem "Zasłużony dla Polskiego Towarzystwa Kryminalistycznego", który wręczył prof. dr hab. Tadeusz Tomaszewski i prof. dr hab. Bronisław Młodziejowski.

Kolejny dzień obrad poświęcony został kondycji współczesnej kryminalistyki i podzielony był na IV sesje tematyczne. Pierwsza sesja zatytułowana "Kryminalistyka a prawo" skoncentrowana została na problemach styku procedury karnej z kryminalistką jako dziedziną nauki. Dr hab. Monika Całkiewicz w swoim referacie na podstawie przeprowadzonych badań próbowała odpowiedzieć na pytanie: Czy kryminalistyka jest potrzebna współczesnym prawnikom? Okazuje się bowiem, że wśród sędziów pojawiły się głosy, że można prowadzić postępowanie karne bez znajomości kryminalistyki (sic!). Na szczęście, głosy te są odosobnione, a wielu praktyków prawa zdobytą jeszcze podczas studiów wiedzę z tej dziedziny rozszerza na szkoleniach zawodowych czy w ramach samokształcenia.

Prof. dr hab. Zdzisław Kegel wygłosił referat pod tytułem "Podmiot czynności oględzinowych ze stanowiska procedury i kryminalistyki", w którym zwrócił uwagę, że ustawa karnoprocesowa jedynie ogólnikowo reguluje kwestie dotyczące podmiotu czynności oględzinowych i to jedynie w odniesieniu do oględzin ciała i zwłok. Pozostałe kwestie, bardzo istotne z punktu widzenia procesowego ustawodawca pozostawia do uregulowania doktrynie i nauce, w tym kryminalistyce. Podkreślił, że oględziny są jednak "doniosłą" czynnością dowodową - czynnością od której zależy najczęściej ustalenie prawdy materialnej i dlatego na uczestnikach tej czynności spoczywają obowiązki, ale także określone prawa z tego obowiązku wypływające.  

Wykład Pani prof. dr hab. Ewy Gruzy "Niekończąca się opowieść, czyli drugie dziesięciolecie prac nad ustawą o biegłych" poświęcony został trwającym od 13 lat pracom nad projektem ustawy o biegłych. Na prawo to oczekuje ponad 15 tysięcy biegłych wpisanych na listy biegłych sądowych. Wskazała ona, że "obecnie trwają prace nad kolejnym projektem, którego założenia przesłane do konsultacji społecznych w większości proponowanych rozwiązań uzyskały akceptację. Otwartym pozostaje problem, czy obecnie rządzącym wystarczy siły, determinacji i odwagi, by kolejny projekt stał się wreszcie wyczekiwanym i obowiązującym prawem."

"Reguły taktyki kryminalistycznej a normy prawa dowodowego" to tytuł wystąpienia prof. nzw. dr hab. Adama Tarachy, który wskazał na potrzebę zdefiniowania - ujednolicenia rozumienia pojęć, jako punkt wyjścia dla opracowania reguł modelowych dla określonych czynności procesowych. Wskazał przykład "okazania" jako takiej czynności, co do której powstają w nauce liczne wątpliwości na temat jego charakteru, a pomimo tego próbuje się określić pewne reguły postępowania.

Prof. dr hab. Jerzy Kasprzak swoje wystąpienie poświęcił definicji ustawowej broni palnej, gdyż żaden z obowiązujących kodeksów karnych nie zawierał definicji broni palnej, natomiast szereg norm prawa karnego posługiwało się tym pojęciem. Wskazał, że ostatnia nowelizacja ustawowej definicji zawartej w Ustawie o broni i amunicji spotykała się z krytyką środowiska kryminalistycznego, gdyż "zawiera wszelkie możliwe błędy logiczne".

Sesja II odbyła się pod hasłem "Kryminalistyka - metodyka, identyfikacja" i została zainaugurowana wykładem mgr Eweliny Jakielaszek z Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych pt. "Model globalnego zarządzania tożsamością". Wskazała, że zasada zaufania do wydawanych przez państwo dokumentów, którą kierują się obywatele, zobowiązuje instytucje państwowe do szczególnej dbałości o właściwą organizację całego procesu wytwarzania dokumentu. Brak właściwej reakcji państwa na kradzież dokumentów i tym samym "kradzież tożsamości obywateli" burzy zaufanie państwa do obywateli. Transparentność danych osobowych zaś może być - jak wskazała - zasadą wzrostu bezpieczeństwa obywateli i dokumentów urzędowych.

Prof. dr hab. Tadeusz Widła wygłosił bardzo ciekawy wykład pt.: "Etyczna degeneracja czynności kryminalistycznych". Tematem wystąpienia były wszelkie przejawy zachowań, które godzą w etykę zawodową i pozwalają na kwestionowanie kompetencji biegłych. Wskazał na to, że w obszarze techniki kryminalistycznej rodzi się postępująca komercjalizacja opiniowania sprowadzająca wydanie opinii na potrzeby postępowania do jednej z form działalności gospodarczej. Jednocześnie, jak zauważył prelegent, w sposób znaczący w ostatnich latach spadła liczba zabezpieczonych śladów (szacuje się, że w ciągu ostatniego dziesięciolecia aż o około 25 %). W obszarze taktyki przejawia się ta degradacja realizacją czynności kryminalistycznych i procesowych w niezgodzie z uregulowaniami konstytucyjnymi. Polega ona na: przyzwoleniu dla anonimografii, tolerowaniu bezkarnego pomawiania, naruszaniu nietykalności poprzez bezzasadnie brutalne interwencje, czy nawet wolności i miru domowego poprzez realizację przeszukania w porze nocnej, prawa do obrony przez "przemycanie do procesu" zeznań funkcjonariuszy lub ich tajnych współpracowników występujących incognito.

W tej sesji dr hab. Maria Kała wygłosiła znakomity referat "Rola toksykologa sądowego w realizacji celu "Wizja Zero" w odniesieniu do bezpieczeństwa użytkowników dróg publicznych". Realizacja tego programu ma być prowadzona poprzez spotęgowanie działań naprawczych zmierzających do redukcji zagrożeń w ruchu drogowym, a więc osiągnięcia zerowej liczby ofiar śmiertelnych w wypadkach drogowych. Zdając sobie sprawę, że jest to program niewykonalny zakłada się jednak, że w ramach jego realizacji uda się osiągnąć redukcję o 40% liczby wypadków ze skutkiem śmiertelnym i zmniejszenie liczby wypadków rodzących ciężkie uszkodzenia ciała o 50%. W program "Wizję Zero" wpisuje się również redukcja liczby kierowców biorących udział w ruchu drogowym po przyjęciu alkoholu i środków podobnie działających do alkoholu. Celem tych wielokierunkowych działań na poziomie naukowym jest "rozwiązanie zagadnienia szeroko pojętej kontroli używania środków psychoaktywnych w aspekcie bezpieczeństwa ruchu drogowego i uzyskanie konsensusu w sprawie ujednolicenia interpretacji wyników badań krwi pobranych od kierowców w odniesieniu do stanu po użyciu i pod wpływem środków podobnie działających do alkoholu" zaraz po zatrzymaniu i kontroli kierowcy. Pani profesor wskazała, że w Krakowie podczas kongresu toksykologów sądowych w dniu 29 listopada 2012 roku, uzgodniło stanowisko toksykologów, definiując wartości granic analitycznych i progów dla stanu po użyciu i stanu pod wpływem środków podobnie działających do alkoholu dla potrzeb opiniowania.

Z powodu nieobecności prof. dr hab. Bogusława Sygita został odczytany specjalnie przygotowany przez niego referat na temat "białych plam w kryminalistyce" i możliwościach ich usunięcia. Sondaże na ten temat wskazuję, że jest szansa na właściwe rozeznanie obecnego katalogu "białych plam", ich zakresu i przedmiotu. W konsekwencji prawidłowego rozpoznania aktualnej słabości kryminalistyki możliwe będzie podjęcie w tych obszarach badań naukowych mogących wpłynąć na rozwój tej dziedziny nauki.

Podobnie został z powodu nieobecności odczytany wykład prof. nzw. dr hab. Jerzego Koniecznego "Przeciwko kryminalistycznej identyfikacji indywidualnej" Sesja III nosiła znamienny tytuł "Kryminalistyka - teoria i praktyka śledcza". W tej części konferencji prof. dr hab. Jan Widacki omówił "Współczesny zakres nazwy "kryminalistyka", a prof. dr hab. Hubert Kołecki przybliżył "Polski model kryminalistyki uniwersyteckiej". Profesor Hubert Kołecki wskazał ma strukturę współczesnej (nauki) kryminalistyki wykładanej na uniwersytetach i porównał ją do struktury współczesnej kryminalistyki w 25 podręcznikach Federacji Rosyjskiej wydanych od 2000 roku. Podsumowując wskazał na pilne zadanie opracowania metodyki zwalczania przestępstw jako zjawiska społecznie negatywnego i szczegółowych metodyk zwalczania podstawowych kategorii przestępstw (w szczególności przestępstw gospodarczych). "I Bóg stworzył kryminalistykę" to tytuł frapującego wystąpienia wygłoszonego przez dr hab. Violettę Kwiatkowską-Wójcikiewicz. Wykład uświadomił nam, że "myśl kryminalistyczna" sięga czasów, w których zrodziło się przestępstwo, bowiem ludzie zawsze starali się wykryć przestępstwo i jego sprawcę. Wiele z współczesnych metod postępowania było znanych w czasach starożytnych. Już wtedy znane były listy gończe, czynność przesłuchania czy oględziny. Niekonwencjonalnym metodom śledczym poświęcone zostało kolejne wystąpienie prof. dr hab. Józef Wójcikiewicz. Przyjmuje się, że "Niekonwencjonalny" to: "niezgodny z przyjętymi zasadami; niezwykły, nietypowy, oryginalny" sposób postępowania. Najnowsze osiągnięcia nauki sprawiają, że zachodzi potrzeba sięgania do nowych metod śledczych, takich jak: okazanie wideoklipów, okazanie sekwencyjne, familial searching. Metody te mają naukowe podstawy i warto byłoby zaimplementować je do praktyki śledczej. Inne metody, którym przydaje się przydomek "śledcze" naukowych podstaw nie mają, jak np. jasnowidztwo, czy metoda wykrywania kłamstwa na podstawie analizy głosu. Dyrektor CLKP - dr Waldemar Krawczyk omówił wykładem "Kryminalistyka a gospodarka" zagadnienie styku nauki i gospodarki. Podkreślił, że kryminalistyka ma olbrzymie znaczenie w zwalczaniu przestępczości. Wskazał także, że zwalczanie przestępczości może mieć ogromny wpływ na całą gospodarkę, a nawet wpływać na wielkość produkcji przemysłowej. 

Sesja IV odbyła się pod hasłem "Współczesna technika kryminalistyczna" i została zainaugurowana wykładem prof. nzw. dr hab. Anna Koziczak "Dlaczego - "złote" pytanie ekspertyzy pismoznawczej". Wskazała ona, że biegli wykonując ekspertyzy pismoznawcze, zazwyczaj koncentrują swoje wysiłki na udzieleniu odpowiedzi tylko na część spośród 7 złotych pytań Hansa Grossa. Bez odpowiedzi pozostaje najczęściej pytania "dlaczego", które praktycznie w ogóle nie leży w obrębie zainteresowań biegłych pismoznawców, gdy odpowiedz ta może mieć wpływ na prawidłowość wydawanej opinii.

Prof. dr hab. Tadeusz Tomaszewski i dr Mieczysław Goc w swoich wystąpieniach omówili "Nowe kierunki badań dokumentów w projektach rozwojowych Uniwersytetu Warszawskiego i Polskiego Towarzystwa Kryminalistycznego". Wskazali między innymi na zastosowanie nowoczesnych komputerowych metod do analizy cech grafometrycznych i grafomotorycznych w badaniach identyfikacyjnych pisma.

Na zakończenie konferencji przedstawiciel Biura Badań Kryminalistycznych ABW przedstawił temat "Innowacyjne technologie w biologii kryminalistycznej" w badaniach tego Biura. Nowe możliwości techniczne, jakimi dysponuje Laboratorium pozwala na zidentyfikowanie człowieka na podstawie pojedynczych komórek ludzkich obecnych w śladzie kryminalistycznym. Przełom w tych badaniach możliwy jest dzięki metodzie rozdziału mieszaniny materiału biologicznego, stanowiącego ślad dowodowy np.: w postaci zaschniętych plam mieszanej krwi ofiary przestępstwa oraz sprawcy. Dla mieszanin pochodzących od więcej niż dwóch osób, rozdział nie był możliwy nawet w przypadku znacznej ilości zabezpieczonego materiału biologicznego. Innym poważnym problemem, który miał także wymiar dowodowy, była trudność uzyskania profili DNA ze śladów kontaktowych (np.: komórki naskórka, obecne w substancji potowotłuszczowej pozostawionych na podłożach papierowych, szklanych, metalowych).

Ekspertom BBK ABW udało się zrobić krok naprzód. Starają się oni wspólnie z naukowcami z innych ośrodków "zajrzeć" do wnętrza komórek - w poszukiwaniu cząsteczek komórkowych, tzw. markerów molekularnych, pozwalających na identyfikację tkanek ludzkich typowo występujących w śladach kryminalistycznych (krew, nasienie, ślina, naskórek), a nawet przynależności geograficznej sprawcy. Część ze zidentyfikowanych markerów nigdy dotąd nie była wykorzystywana w kryminalistyce, co nadaje badaniom szczególny, pionierski charakter.

Podsumowując należy stwierdzić, że cała konferencja stała na bardzo wysokim poziomie merytorycznym i była wzorowo przygotowana. Jej poziom odzwierciedla wysoki poziom polskiej kryminalistyki i godnie uświetnił jubileusz 40-lecia powstania Polskiego Towarzystwa Kryminalistycznego.

Na zakończenie warto wspomnieć, że Towarzystwo skupia w swoich szeregach wybitnych przedstawicieli nauki, kierowników i pracowników uniwersyteckich Katedr i Zakładów Kryminalistyki, biegłych i ekspertów sądowych, a także pracowników instytucji i służb podległych MSW, sędziów i prokuratorów zainteresowanych tą dziedziną wiedzy naukowej. Z okazji 40-lecie PTK życzymy Towarzystwu i wszystkim jego członkom jeszcze wielu lat pomyślnego rozwoju dla dobra obywateli. /ASt

*przy przygotowaniu sprawozdania posiłkowałem się przygotowanym przez autorów streszczeniem ich wystąpień.