Prokuratura Okręgowa w Zielonej Górze

Pułapka, jak wiele innych recypowanych do naukowej kryminalistyki terminów potocznych, jest pojęciem wieloznacznym. Wg słownika współczesnego języka polskiego, pułapka to mechanizm skonstruowany w tym celu, by nagle, z zaskoczenia kogoś uwięzić lub pozbawić życia. Pułapka to także odpowiedni sprzęt i ludzie rozstawieni w taki sposób, by kogoś znienacka zaskoczyć, schwytać, złapać na gorącym uczynku, albo podstęp, który ma kogoś zmylić, naprowadzić na fałszywy trop, skłonić do określonego, niekorzystnego dla danej osoby działania, a także nieprzyjemna sytuacja życiowa, z której trudno wybrnąć.

Dla kryminalistyka pojęcie pułapki ma jednak swoją konkretną treść i oznacza coś innego niż np. zasadzka. J. Kasprzak, [Wielka encyklopedia prawa, B-k, W-wa 2000 s. 830] pod pojęciem pułapki rozumie "środki techniczne i chemiczne stosowane przez organy ścigania w celu niedopuszczenia do popełnienia przestępstwa, uniemożliwienia ucieczki sprawcy, śledzenia go i zatrzymania w dogodnym miejscu, a także oznaczenia i sfotografowania osoby w celach dowodowych.

Nie wnikając w tym miejscu w szczegółowe zagadnienia techniczne i organizacyjne pułapek kryminalistycznych, warto jednak wskazać na zaproponowana przez M. Łachacza ich aktualną systematykę. Ten znakomity znawca problemu wyróżnia: pułapki sygnalizujące, znakujące, a wśród nich barwiące i niebarwiące, znakujące skład chemiczny, promieniotwórcze oraz zapachowe, pułapki obezwładniające, rejestrująco - utrwalające, w tym wideopułapka i fotopułapka, pułapki kombinowane tj. mieszane, a także pułapki komputerowe.

Aspekty taktyczne i techniczne wielu czynności kryminalistycznych są ze sobą ściśle splecione. Jednak zasadzka jest czynnością organów ścigania, w której dominują elementy taktyki kryminalistycznej. Pułapka natomiast to zespół czynności z przewagą elementów z zakresu kryminalistycznej techniki. Instalacja większości pułapek wymaga nie tylko pomysłowości funkcjonariuszy odpowiedniego organu, ale przede wszystkim zaawansowanych technologii fizykochemicznych. I chociaż wszelkiego rodzaju pułapki, w postaci chociażby zapadni, znane były od wieków, to jednak rzeczywisty rozwój pułapek kryminalistycznych mógł nastąpić dopiero w warunkach pojawienia się wysoko zaawansowanych technologii fizyko-chemicznych i elektrotechnicznych.

Pułapki od systemów i urządzeń zabezpieczających odróżnia w głównej mierze cel, dla którego są instalowane oraz kryterium jawności. Systemy zabezpieczające co do zasady instalowane są w sposób jawny, nawet jeżeli zawierają jakieś elementy nadzoru dyskretnego. Zewnętrznym przejawem takiej jawności jest np. tabliczka z napisem "obiekt chroniony", "miasto monitorowane" itp. Podstawowym celem systemów zabezpieczających jest profilaktyka, czyli niedopuszczenie do spowodowania możliwej szkody przez potencjalnego sprawcę. Pułapki kryminalistyczne instaluje się dyskretnie i wie o nich ograniczone grono osób. Podstawowym celem ich zakładania jest ujęcie lub identyfikacja sprawcy już popełniającego przestępstwa albo ustalenie okoliczności i sposobu dokonywania przestępstw, co do których zachodzi co najmniej podejrzenie, że są popełniane.

Uważa się, że w racjonalnym wykorzystaniu pułapek kryminalistycznych tkwią znaczne rezerwy zwiększenia skuteczności zapobiegania i zwalczania przestępstw. Można je stosować zarówno do przestępstw kryminalnych, jak i gospodarczych. Najczęściej instaluje się pułapki w przypadku wymuszeń rozbójniczych, wywozu dóbr kultury narodowej, kradzieży, szczególnie przesyłek pocztowych i kradzieży z włamaniem. Rozpylenie odpowiedniej substancji chemicznej na składowane w lesie sągi pozwala łatwo udowodnić pochodzenie drewna znalezionego w pobliskiej zagrodzie czy nawet dalekim tartaku. Taka sama metoda pozwala na śledzenie obiegu dokumentów i monitorowanie przemieszczania towarów, np. paliwa o szczególnych parametrach technicznych czy wprowadzanych do obrotu narkotyków.

Pułapki, z uwagi na szczególnie dobierane miejsca instalowania i niektóre specyficzne swoje właściwości nie mogą jednak prowokować do popełniania przestępstwa oraz nie mogą stanowić zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzkiego. Ostrzegał o tym już J. Gurgul [Wybrane zagadnienia procesowe pułapek kryminalistycznych, Probl. Krym. z 1981r., Nr 151-152 s. 366 i nast.]. Taką niepożądaną prowokacją jest np. uchylenie okna magazynu z wartościowymi przedmiotami w nadziei, że ktoś to zobaczy, skusi się na wejście, a fakt ten udokumentuje odpowiednio zamontowana fotopułapka czy rozpowszechnianie pogłosek o szczególnej zawartości przesyłek kierowanych na określony adres w celu zainteresowania nimi potencjalnego złodzieja. Pomocnictwo do przestępstwa w polskim prawie jest karalne, a "odpowiada za pomocnictwo także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego swoim zaniechaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie". Podobnie niedopuszczalna jest prowokacja, czyli działanie podejmowane w celu spowodowania popełnienia przestępstwa po to tylko, żeby przeciwko jego sprawcy skierowane zostało postępowanie karne.

Z kolei pułapki niebezpieczne to np. zapadnia grożąca okaleczeniem, porażenie prądem o wysokim napięciu po znalezieniu się na określonej przestrzeni lub dotknięciu chronionego przedmiotu, użycie środka chemicznego o właściwościach toksycznych czy używanie środków promieniotwórczych o nieznanej lub nadmiernej sile promieniowania. Warto może też przypomnieć, że niedozwolone jest stosowanie systemu pozbawiającego ofiarę pułapki wolności na czas dłuższy niż niezbędny do jego zatrzymania.

Nie ma żadnych przeciwwskazań do wykorzystania pułapek kryminalistycznych w polskim procesie karnym. Dowodem sądowym jest bowiem wszystko to, co sąd przyjmuje, jako podstawę dla wniosku o dokonaniu czynu przez oskarżonego lub o jego winie. Czyli może to być każdy środek przydatny i umożliwiający stwierdzenie danej okoliczności. Nie ma wątpliwości, że pułapka kryminalistyczna odpowiednio zainstalowana, użyta i udokumentowana może być taką podstawą. Instalacja pułapki kryminalistycznej po wszczęciu postępowania zawsze będzie dokumentowana sporządzeniem protokołu. Wzór takiego protokołu autorstwa M. Łachacza zainteresowani mogą znaleźć w opracowaniu pt. Pułapki kryminalistyczne, [w] G. Kędzierska [red.], Technika kryminalistyczna, Wyd. WSPol. Szczytno 2006, t. 2 s. 232-233. Przebieg wszystkich czynności protokołowanych, a więc także montażu i zdjęcia pułapki, a przede wszystkim utrwalenia efektów jej zadziałania czy naruszenia może być utrwalony ponadto za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk.

Nieco inne zasady dokumentowania obowiązują podczas pracy operacyjnej, gdzie pułapki także mogą być wykorzystywane jako instrumenty zapobiegania i zwalczania przestępczości. W takim wypadku podstawowym dokumentem jest notatka urzędowa, która w swojej treści powinna jednak zawierać wszystkie podstawowe informacje o miejscu, czasie i rodzaju instalowanej pułapki, jej przeznaczeniu i planowanym sposobie wykorzystania w przypadku zadziałania. Oczywiście, w przypadku zaistnienia podstaw do wszczęcia postępowania w momencie zadziałania pułapki, dalsze czynności należy już realizować w trybie procesowym i dokumentować odpowiednio dla tego trybu, np. protokół zatrzymania osoby, oględziny osoby itd.

Więcej wiadomości zainteresowany Czytelnik odnajdzie na naszej stronie w dziale "Lektury elektroniczne", gdzie publikujemy obszerne opracowanie Marka Łachacza pt. "Pułapki kryminalistyczne". [j.w.]