Nieletni sprawcy czynów karalnych
Dodano: 2009-04-28
Zagadnienia związane z postępowaniem w stosunku do nieletnich znajdują głównie uregulowanie w przepisach ustawy z dnia 26 października 1982 roku - o postępowaniu w sprawach nieletnich. W szczególnych jednakże sytuacjach zastosowanie mogą mieć także przepisy kodeksu karnego.
Przede wszystkim, w Polsce obowiązuje zasada, że odpowiedzialności karnej - określonej w przepisach kodeksu karnego podlega sprawca, który popełnił przestępstwo po ukończeniu 17 roku życia (art. 10 par. 1 kk).
Niemniej jednak, w przypadku najcięższych i niosących szczególny ładunek potępienia społecznego przestępstw, np. zabójstwa, zamachu terrorystycznego, zbiorowego zgwałcenia, czy też rozboju, ustawa karna dopuszcza, żeby sprawca, który w chwili popełnienia czynu miał ukończone lat 15 odpowiadał "jak dorosły". Oznacza to przede wszystkim możliwość postawienia go przed sądem karnym odpowiednim dla rodzaju zarzucanego przestępstwa oraz wymierzenie kary wg zasad przewidywanych w kodeksie karnym, a nie ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich.
Zastosowanie tego wyjątkowego rozwiązania nie jest jednak bezwarunkowe. Wymaga przede wszystkim ustalenia, że przemawiają za nim szczególnie drastyczne okoliczności sprawy. Ponadto konieczne jest potwierdzenie, że uzasadnia go stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste. Za pociągnięciem do odpowiedzialności w takim zaostrzonym rygorze przemawia też ustalenie, że poprzednio stosowane wobec nieletniego środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.
Ustawodawca nie jest jednak konsekwentny do końca. Przyjął bowiem, że nawet w przypadku pociągnięcia nieletniego do odpowiedzialności wg zasad przewidzianych dla osób dorosłych, orzeczona wobec niego kara nie może przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo. Sąd karny wobec takiego sprawcy może przy tym zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a zatem wymierzyć mu karę niższą aniżeli faktycznie przewidziana za określone przestępstwo w kodeksie karnym.
Nie mniej skomplikowane są zasady odpowiedzialności sprawców czynów karalnych, którzy nie ukończyli 17 roku życia, chociaż ukończyli lat 13, a nie mają zastosowania wobec nich nakreślone wcześniej przesłanki odpowiadania jako właściwe dla dorosłych. Podobnie także tych, którzy przed 18 rokiem życia przejawiają objawy demoralizacji, np. zażywają środki odurzające, spożywają alkohol, czy stale uchylają się od obowiązku szkolnego.
Przede wszystkim podkreślić należy, że do obu tych grup sprawców stosuje się przepisy wskazanej na wstępie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich.
Ustawa ta za "czyn karalny" uznaje nie tylko przestępstwo "pospolite", a zatem określone w kodeksie karnym, ale także przestępstwo skarbowe, jak również 12 wyliczonych taksatywnie wykroczeń, np. zakłócanie spokoju, czy rzucanie przedmiotami w pojazd mechaniczny.
W przypadku stwierdzenia, iż osoba nieletnia przejawia objawy demoralizacji, czy też popełniła czyn karalny, na każdym obywatelu spoczywa społeczny obowiązek powiadomienia o tym opiekunów nieletniego, bądź szkoły lub innej placówki sprawującej pieczę nad nieletnim. Co szczególnie istotne, w przypadku ujawnienia popełnienia czynu karalnego adresatem zawiadomienia powinien być sąd rodzinny lub Policja (art. 9 par. 1 upn). Taki sam obowiązek ciąży na instytucjach państwowych oraz organizacjach społecznych, które w związku ze swoją działalnością powzięły informację o nagannym i podpadającym pod przepisy ustawy, zachowaniu nieletniego.
Sprawy nieletnich, poza nielicznymi - m.in. przytoczonym wcześniej wyjątkiem, rozpoznaje sąd rodzinny. Sądy rodzinne w Polsce działają w strukturze organizacyjnej sądów rejonowych. Właściwość miejscową Sądu rodzinnego ustala się według miejsca zamieszkania nieletniego, a w razie trudności w ustaleniu miejsca zamieszkania - według miejsca pobytu nieletniego.
Z ważnych względów, zwłaszcza jeżeli przyczyniłoby się to do uproszczenia lub przyspieszenia postępowania, sąd właściwy według miejsca zamieszkania nieletniego może przekazać sprawę sądowi rodzinnemu, w którego okręgu nieletni przebywa. W wypadku niecierpiącym zwłoki sąd rodzinny może wydać postanowienie w sprawie nieletniego, który nie podlega jego właściwości miejscowej, po czym przekazuje sprawę sądowi miejscowo właściwemu, zawiadamiając go o dokonanych czynnościach.
W przypadku zawiadomienia albo innego sygnału, który skutkuje powzięciem podejrzenia, że nieletni przejawia objawy demoralizacji, bądź też dopuścił się czynu karalnego, sąd podejmuje decyzję o wszczęciu postępowania i prowadzaniu postępowania wyjaśniającego. Decyzja ta zapada w formie postanowienia.
O wszczęciu postępowania w sprawie nieletniego zawiadamia się jego rodziców lub opiekuna. O wszczęciu i ukończeniu postępowania można zawiadomić szkołę, do której nieletni uczęszcza, odpowiednią instytucję państwową, społeczną lub jednostkę samorządową, w szczególności powiatowe centrum pomocy rodzinie właściwe ze względu na miejsce zamieszkania nieletniego.
Celem postępowania jest ustalenie, czy istnieją okoliczności świadczące o demoralizacji nieletniego, czy też wskazujące na popełnienie przez niego czynu karalnego. W toku postępowania sąd ustala też, czy zachodzi potrzeba zastosowania wobec nieletniego ustawowo przewidzianych środków.
Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich przewiduje cały katalog środków oddziaływania i "kar" na nieletnich. W grę wchodzi: upomnienie, zobowiązanie do określonego postępowania, np. przeproszenia pokrzywdzonego, systematycznego uczęszczania do szkoły, powstrzymania się od spożywania alkoholu, nadzór kuratora sądowego, czy umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym Środkiem najbardziej restrykcyjnym jest umieszczenie w zakładzie poprawczym.
Bardzo często pojawia się potrzeba uzyskania kompleksowej diagnozy osobowości nieletniego, wymagającej wiedzy pedagogicznej, psychologicznej lub medycznej. Diagnoza ta przydatna jest do określenia właściwych kierunków oddziaływania na nieletniego. W takiej sytuacji sąd rodzinny zwraca się o wydanie opinii do rodzinnego ośrodka diagnostyczno-konsultacyjnego, bądź też do innej specjalistycznej placówki.
W trakcie postępowania wyjaśniającego sąd może tymczasowo zastosować wobec nieletniego nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej albo zakładu pracy. Możliwe jest także orzeczenie nadzoru kuratora lub innej osoby godnej zaufania. Jeżeli i to byłoby niewystarczające - pozostaje umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym lub młodzieżowym ośrodku socjoterapii. W koniecznych przypadkach należy zastosować środki leczniczo-wychowawcze.
Jednak, zgodnie też z treścią przywołanej ustawy, wobec nieletniego sąd może zastosować również środek tymczasowy o charakterze izolacyjnym w postaci umieszczenia w schronisku dla nieletnich.
Ten surowy, wiążący się z czasowym pozbawieniem swobody środek można stosować jedynie we wskazanych w ustawie przypadkach. Jest to ujawnienie okoliczności przemawiających za umieszczeniem nieletniego w zakładzie poprawczym, uzasadniona obawa ukrycia się czy zatarcia śladów czynu karalnego. Taką przesłaną jest nieustalona tożsamość nieletniego, a także zarzutu popełnienia "ciężkiego przestępstwa". Przesłanki stosowania i rygory umieszczenia w schronisku dla nieletnich uzasadniają skojarzenie z instytucją tymczasowego aresztowania sprawcy dorosłego.
W postępowaniu wyjaśniającym sąd wysłuchuje nieletniego i jego rodziców lub opiekunów, gromadzi i analizuje materiał dowodowy odnoszący się do oceny postawy nieletniego, jego środowiska, osobowości, w razie potrzeby stanu psychicznego. Wykonanie określonych czynności można również zlecić kuratorowi lub Policji. Co również istotne, sąd ma prawną możliwość oddziaływania również na rodziców lub opiekunów nieletniego, choćby poprzez zobowiązanie ich do ścisłej współpracy ze szkołą, czy placówką psychologiczno-pedagogiczną. Szczególnym środkiem oddziaływania na rodziców jest nałożenie na nich obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przez podopiecznego.
Ustawa przewiduje również szerokie kompetencje dla Policji. Jeżeli jest to konieczne ze względu na okoliczności sprawy, Policja może zatrzymać, a następnie umieścić w policyjnej izbie dziecka nieletniego, co do którego istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełnił czyn karalny, a zachodzi uzasadniona obawa ukrycia się nieletniego lub zatarcia śladów tego czynu, albo gdy nie można ustalić jego tożsamości. O zatrzymaniu niezwłocznie zawiadamia się rodziców lub opiekunów nieletniego, a także właściwy sąd rodzinny. W policyjnej izbie dziecka można również umieścić nieletniego w trakcie samowolnego pobytu poza schroniskiem dla nieletnich lub zakładem poprawczym na czas niezbędny do przekazania nieletniego właściwemu zakładowi, nie dłużej jednak niż na 5 dni.
Na podstawie ustaleń dokonanych w toku postępowania wyjaśniającego sędzia rodzinny podejmuje decyzję o dalszym kierunku postępowania wobec nieletniego. Może to być postępowanie opiekuńczo-wychowawcze - "łagodniejsze" i nakierowanego na wychowanie. Jednak wobec ustalenia, że zachodzą przesłanki do zastosowania najsurowszego z przewidzianych środków, sędzia rodzinny decyduje o przeprowadzeniu postępowania poprawczego.
Podkreślić należy, że to właśnie sędzia rodzinny wydaje postanowienie o przekazaniu sprawy prokuratorowi, jeżeli ujawnione zostaną okoliczności uzasadniające orzeczenie wobec nieletniego kary na podstawie art. 10 par. 2 kodeksu karnego, o czym wspomniano już na wstępie. Prokurator nie posiada w tym zakresie żadnych własnych uprawnień decyzyjnych. Może jednak jako strona postępowania i zarazem strażnik praworządności zajmować stanowisko w tej sprawie i składać odpowiednie wnioski.
W przypadku mniejszej wagi sędzia rodzinny może przekazać sprawę nieletniego szkole, do której nieletni uczęszcza albo organizacji społecznej, do której należy. Wystarczy jeżeli uzna, że środki oddziaływania wychowawczego, jakimi dana szkoła lub organizacja rozporządza, są dostateczne dla osiągnięcia celów wychowawczych.
W toku postępowania opiekuńczo-wychowawczego sąd podejmuje decyzję w formie postanowienia o zastosowaniu wobec nieletniego środków wychowawczych, np. nadzoru kuratora czy o umieszczeniu go w młodzieżowym ośrodku wychowawczym.
W sprawach o czyn karalny postanowienie sądu powinno ponadto zawierać stwierdzenie, że nieletni popełnił zarzucony mu czyn. W toku tego postępowania zastosowanie mają we właściwym zakresie przepisy kodeksu postępowania cywilnego. Posiedzenie odbywa się z wyłączeniem jawności, chyba że jawność posiedzenia jest uzasadniona ze względów wychowawczych.
Postępowanie poprawcze opiera się natomiast na przepisach procedury karnej. Postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu poprawczym zastępuje akt oskarżenia. Sąd rodzinny orzeka na rozprawie w składzie jednego sędziego. Nieletni musi mieć obrońcę przed sądem, a wcześniej - jeżeli został umieszczony w schronisku dla nieletnich. Udział nieletniego i jego obrońcy w rozprawie jest obowiązkowy. W sprawach dotyczących najcięższych przestępstw obowiązkowy jest również udział prokuratora. O umieszczeniu nieletniego w zakładzie poprawczym sąd orzeka wyrokiem. Środek poprawczy wobec nieletniego wykonywany może być nie dłużej niż do chwili ukończenia przez niego 21 roku życia.
Środki odwoławcze od orzeczeń wydawanych w sprawach nieletnich rozpoznaje właściwy miejscowo sąd okręgowy, orzekając w składzie 3 sędziów.
Przedstawiając obowiązujący na gruncie naszego ustawodawstwa schemat postępowania wobec nieletnich nie można pominąć zasady zawartej w art. 3 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich kardynalnej, która nakazuje sądowi kierowanie się przede wszystkim dobrem nieletniego.
Podstawową dyrektywą w postępowaniu z nieletnimi jest dążenie, żeby stosowane środki wychowawcze miały na celu właściwe kierunkowanie młodego człowieka. Chodzi o spowodowanie u niego korzystnych zmian, których późniejszym skutkiem będzie właściwe funkcjonowanie pośród reszty społeczeństwa. Naganne zachowanie w wieku dziecięcym czy też nastoletnim, stanowiące tzw. "błędy młodości" częstokroć stymulowane jest otoczeniem nieletniego. Również, nad czym należy szczególnie ubolewać, jego środowiskiem rodzinnym. W takich właśnie okolicznościach niezbędna jest właściwa, przemyślana i adekwatna do sytuacji reakcja ze strony sądu rodzinnego. Sąd ten winien dołożyć każdorazowo wszelkich starań, aby tą młodą osobę, odpowiednio ukierunkować.
Z wielu powodów nie jest to zadanie łatwe. Są granice skuteczności oddziaływania wychowawczego, a człowiek nigdy do końca nie jest przewidywalny. Wśród młodych ludzi coraz częściej zdarzają się przykłady wyjątkowej wręcz demoralizacji. Nierzadko są to osoby, w stosunku do których wszelkie dotychczasowe przedsięwzięcia socjalizacyjne okazały się bezskuteczne. W takich sytuacjach konieczne staje się umieszczenie w zakładzie poprawczym, czy też zastosowanie odpowiedzialności na zasadach dla "dorosłych".
Takie rozwiązanie uznać należy za słuszne. Wynika bowiem potrzeby ochrony społeczeństwa przed tymi jednostkami, których postawa godzi w bezpieczeństwo innych ludzi. Ich życie i zdrowie, a także mienie - to też wartości chronione przez prawo. Co pewien czas należy o tym zdecydowanie przypominać. Także po to, żeby w gazecie codziennej jak najrzadziej trafiać na tytuł w rodzaju "Ośmiolatka została zgwałcona i uduszona przez 15-latka, potwierdza to sekcja zwłok".
Robert Gabryszak, asystent prokuratora
Przede wszystkim, w Polsce obowiązuje zasada, że odpowiedzialności karnej - określonej w przepisach kodeksu karnego podlega sprawca, który popełnił przestępstwo po ukończeniu 17 roku życia (art. 10 par. 1 kk).
Niemniej jednak, w przypadku najcięższych i niosących szczególny ładunek potępienia społecznego przestępstw, np. zabójstwa, zamachu terrorystycznego, zbiorowego zgwałcenia, czy też rozboju, ustawa karna dopuszcza, żeby sprawca, który w chwili popełnienia czynu miał ukończone lat 15 odpowiadał "jak dorosły". Oznacza to przede wszystkim możliwość postawienia go przed sądem karnym odpowiednim dla rodzaju zarzucanego przestępstwa oraz wymierzenie kary wg zasad przewidywanych w kodeksie karnym, a nie ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich.
Zastosowanie tego wyjątkowego rozwiązania nie jest jednak bezwarunkowe. Wymaga przede wszystkim ustalenia, że przemawiają za nim szczególnie drastyczne okoliczności sprawy. Ponadto konieczne jest potwierdzenie, że uzasadnia go stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste. Za pociągnięciem do odpowiedzialności w takim zaostrzonym rygorze przemawia też ustalenie, że poprzednio stosowane wobec nieletniego środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.
Ustawodawca nie jest jednak konsekwentny do końca. Przyjął bowiem, że nawet w przypadku pociągnięcia nieletniego do odpowiedzialności wg zasad przewidzianych dla osób dorosłych, orzeczona wobec niego kara nie może przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo. Sąd karny wobec takiego sprawcy może przy tym zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a zatem wymierzyć mu karę niższą aniżeli faktycznie przewidziana za określone przestępstwo w kodeksie karnym.
Nie mniej skomplikowane są zasady odpowiedzialności sprawców czynów karalnych, którzy nie ukończyli 17 roku życia, chociaż ukończyli lat 13, a nie mają zastosowania wobec nich nakreślone wcześniej przesłanki odpowiadania jako właściwe dla dorosłych. Podobnie także tych, którzy przed 18 rokiem życia przejawiają objawy demoralizacji, np. zażywają środki odurzające, spożywają alkohol, czy stale uchylają się od obowiązku szkolnego.
Przede wszystkim podkreślić należy, że do obu tych grup sprawców stosuje się przepisy wskazanej na wstępie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich.
Ustawa ta za "czyn karalny" uznaje nie tylko przestępstwo "pospolite", a zatem określone w kodeksie karnym, ale także przestępstwo skarbowe, jak również 12 wyliczonych taksatywnie wykroczeń, np. zakłócanie spokoju, czy rzucanie przedmiotami w pojazd mechaniczny.
W przypadku stwierdzenia, iż osoba nieletnia przejawia objawy demoralizacji, czy też popełniła czyn karalny, na każdym obywatelu spoczywa społeczny obowiązek powiadomienia o tym opiekunów nieletniego, bądź szkoły lub innej placówki sprawującej pieczę nad nieletnim. Co szczególnie istotne, w przypadku ujawnienia popełnienia czynu karalnego adresatem zawiadomienia powinien być sąd rodzinny lub Policja (art. 9 par. 1 upn). Taki sam obowiązek ciąży na instytucjach państwowych oraz organizacjach społecznych, które w związku ze swoją działalnością powzięły informację o nagannym i podpadającym pod przepisy ustawy, zachowaniu nieletniego.
Sprawy nieletnich, poza nielicznymi - m.in. przytoczonym wcześniej wyjątkiem, rozpoznaje sąd rodzinny. Sądy rodzinne w Polsce działają w strukturze organizacyjnej sądów rejonowych. Właściwość miejscową Sądu rodzinnego ustala się według miejsca zamieszkania nieletniego, a w razie trudności w ustaleniu miejsca zamieszkania - według miejsca pobytu nieletniego.
Z ważnych względów, zwłaszcza jeżeli przyczyniłoby się to do uproszczenia lub przyspieszenia postępowania, sąd właściwy według miejsca zamieszkania nieletniego może przekazać sprawę sądowi rodzinnemu, w którego okręgu nieletni przebywa. W wypadku niecierpiącym zwłoki sąd rodzinny może wydać postanowienie w sprawie nieletniego, który nie podlega jego właściwości miejscowej, po czym przekazuje sprawę sądowi miejscowo właściwemu, zawiadamiając go o dokonanych czynnościach.
W przypadku zawiadomienia albo innego sygnału, który skutkuje powzięciem podejrzenia, że nieletni przejawia objawy demoralizacji, bądź też dopuścił się czynu karalnego, sąd podejmuje decyzję o wszczęciu postępowania i prowadzaniu postępowania wyjaśniającego. Decyzja ta zapada w formie postanowienia.
O wszczęciu postępowania w sprawie nieletniego zawiadamia się jego rodziców lub opiekuna. O wszczęciu i ukończeniu postępowania można zawiadomić szkołę, do której nieletni uczęszcza, odpowiednią instytucję państwową, społeczną lub jednostkę samorządową, w szczególności powiatowe centrum pomocy rodzinie właściwe ze względu na miejsce zamieszkania nieletniego.
Celem postępowania jest ustalenie, czy istnieją okoliczności świadczące o demoralizacji nieletniego, czy też wskazujące na popełnienie przez niego czynu karalnego. W toku postępowania sąd ustala też, czy zachodzi potrzeba zastosowania wobec nieletniego ustawowo przewidzianych środków.
Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich przewiduje cały katalog środków oddziaływania i "kar" na nieletnich. W grę wchodzi: upomnienie, zobowiązanie do określonego postępowania, np. przeproszenia pokrzywdzonego, systematycznego uczęszczania do szkoły, powstrzymania się od spożywania alkoholu, nadzór kuratora sądowego, czy umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym Środkiem najbardziej restrykcyjnym jest umieszczenie w zakładzie poprawczym.
Bardzo często pojawia się potrzeba uzyskania kompleksowej diagnozy osobowości nieletniego, wymagającej wiedzy pedagogicznej, psychologicznej lub medycznej. Diagnoza ta przydatna jest do określenia właściwych kierunków oddziaływania na nieletniego. W takiej sytuacji sąd rodzinny zwraca się o wydanie opinii do rodzinnego ośrodka diagnostyczno-konsultacyjnego, bądź też do innej specjalistycznej placówki.
W trakcie postępowania wyjaśniającego sąd może tymczasowo zastosować wobec nieletniego nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej albo zakładu pracy. Możliwe jest także orzeczenie nadzoru kuratora lub innej osoby godnej zaufania. Jeżeli i to byłoby niewystarczające - pozostaje umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym lub młodzieżowym ośrodku socjoterapii. W koniecznych przypadkach należy zastosować środki leczniczo-wychowawcze.
Jednak, zgodnie też z treścią przywołanej ustawy, wobec nieletniego sąd może zastosować również środek tymczasowy o charakterze izolacyjnym w postaci umieszczenia w schronisku dla nieletnich.
Ten surowy, wiążący się z czasowym pozbawieniem swobody środek można stosować jedynie we wskazanych w ustawie przypadkach. Jest to ujawnienie okoliczności przemawiających za umieszczeniem nieletniego w zakładzie poprawczym, uzasadniona obawa ukrycia się czy zatarcia śladów czynu karalnego. Taką przesłaną jest nieustalona tożsamość nieletniego, a także zarzutu popełnienia "ciężkiego przestępstwa". Przesłanki stosowania i rygory umieszczenia w schronisku dla nieletnich uzasadniają skojarzenie z instytucją tymczasowego aresztowania sprawcy dorosłego.
W postępowaniu wyjaśniającym sąd wysłuchuje nieletniego i jego rodziców lub opiekunów, gromadzi i analizuje materiał dowodowy odnoszący się do oceny postawy nieletniego, jego środowiska, osobowości, w razie potrzeby stanu psychicznego. Wykonanie określonych czynności można również zlecić kuratorowi lub Policji. Co również istotne, sąd ma prawną możliwość oddziaływania również na rodziców lub opiekunów nieletniego, choćby poprzez zobowiązanie ich do ścisłej współpracy ze szkołą, czy placówką psychologiczno-pedagogiczną. Szczególnym środkiem oddziaływania na rodziców jest nałożenie na nich obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przez podopiecznego.
Ustawa przewiduje również szerokie kompetencje dla Policji. Jeżeli jest to konieczne ze względu na okoliczności sprawy, Policja może zatrzymać, a następnie umieścić w policyjnej izbie dziecka nieletniego, co do którego istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełnił czyn karalny, a zachodzi uzasadniona obawa ukrycia się nieletniego lub zatarcia śladów tego czynu, albo gdy nie można ustalić jego tożsamości. O zatrzymaniu niezwłocznie zawiadamia się rodziców lub opiekunów nieletniego, a także właściwy sąd rodzinny. W policyjnej izbie dziecka można również umieścić nieletniego w trakcie samowolnego pobytu poza schroniskiem dla nieletnich lub zakładem poprawczym na czas niezbędny do przekazania nieletniego właściwemu zakładowi, nie dłużej jednak niż na 5 dni.
Na podstawie ustaleń dokonanych w toku postępowania wyjaśniającego sędzia rodzinny podejmuje decyzję o dalszym kierunku postępowania wobec nieletniego. Może to być postępowanie opiekuńczo-wychowawcze - "łagodniejsze" i nakierowanego na wychowanie. Jednak wobec ustalenia, że zachodzą przesłanki do zastosowania najsurowszego z przewidzianych środków, sędzia rodzinny decyduje o przeprowadzeniu postępowania poprawczego.
Podkreślić należy, że to właśnie sędzia rodzinny wydaje postanowienie o przekazaniu sprawy prokuratorowi, jeżeli ujawnione zostaną okoliczności uzasadniające orzeczenie wobec nieletniego kary na podstawie art. 10 par. 2 kodeksu karnego, o czym wspomniano już na wstępie. Prokurator nie posiada w tym zakresie żadnych własnych uprawnień decyzyjnych. Może jednak jako strona postępowania i zarazem strażnik praworządności zajmować stanowisko w tej sprawie i składać odpowiednie wnioski.
W przypadku mniejszej wagi sędzia rodzinny może przekazać sprawę nieletniego szkole, do której nieletni uczęszcza albo organizacji społecznej, do której należy. Wystarczy jeżeli uzna, że środki oddziaływania wychowawczego, jakimi dana szkoła lub organizacja rozporządza, są dostateczne dla osiągnięcia celów wychowawczych.
W toku postępowania opiekuńczo-wychowawczego sąd podejmuje decyzję w formie postanowienia o zastosowaniu wobec nieletniego środków wychowawczych, np. nadzoru kuratora czy o umieszczeniu go w młodzieżowym ośrodku wychowawczym.
W sprawach o czyn karalny postanowienie sądu powinno ponadto zawierać stwierdzenie, że nieletni popełnił zarzucony mu czyn. W toku tego postępowania zastosowanie mają we właściwym zakresie przepisy kodeksu postępowania cywilnego. Posiedzenie odbywa się z wyłączeniem jawności, chyba że jawność posiedzenia jest uzasadniona ze względów wychowawczych.
Postępowanie poprawcze opiera się natomiast na przepisach procedury karnej. Postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu poprawczym zastępuje akt oskarżenia. Sąd rodzinny orzeka na rozprawie w składzie jednego sędziego. Nieletni musi mieć obrońcę przed sądem, a wcześniej - jeżeli został umieszczony w schronisku dla nieletnich. Udział nieletniego i jego obrońcy w rozprawie jest obowiązkowy. W sprawach dotyczących najcięższych przestępstw obowiązkowy jest również udział prokuratora. O umieszczeniu nieletniego w zakładzie poprawczym sąd orzeka wyrokiem. Środek poprawczy wobec nieletniego wykonywany może być nie dłużej niż do chwili ukończenia przez niego 21 roku życia.
Środki odwoławcze od orzeczeń wydawanych w sprawach nieletnich rozpoznaje właściwy miejscowo sąd okręgowy, orzekając w składzie 3 sędziów.
Przedstawiając obowiązujący na gruncie naszego ustawodawstwa schemat postępowania wobec nieletnich nie można pominąć zasady zawartej w art. 3 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich kardynalnej, która nakazuje sądowi kierowanie się przede wszystkim dobrem nieletniego.
Podstawową dyrektywą w postępowaniu z nieletnimi jest dążenie, żeby stosowane środki wychowawcze miały na celu właściwe kierunkowanie młodego człowieka. Chodzi o spowodowanie u niego korzystnych zmian, których późniejszym skutkiem będzie właściwe funkcjonowanie pośród reszty społeczeństwa. Naganne zachowanie w wieku dziecięcym czy też nastoletnim, stanowiące tzw. "błędy młodości" częstokroć stymulowane jest otoczeniem nieletniego. Również, nad czym należy szczególnie ubolewać, jego środowiskiem rodzinnym. W takich właśnie okolicznościach niezbędna jest właściwa, przemyślana i adekwatna do sytuacji reakcja ze strony sądu rodzinnego. Sąd ten winien dołożyć każdorazowo wszelkich starań, aby tą młodą osobę, odpowiednio ukierunkować.
Z wielu powodów nie jest to zadanie łatwe. Są granice skuteczności oddziaływania wychowawczego, a człowiek nigdy do końca nie jest przewidywalny. Wśród młodych ludzi coraz częściej zdarzają się przykłady wyjątkowej wręcz demoralizacji. Nierzadko są to osoby, w stosunku do których wszelkie dotychczasowe przedsięwzięcia socjalizacyjne okazały się bezskuteczne. W takich sytuacjach konieczne staje się umieszczenie w zakładzie poprawczym, czy też zastosowanie odpowiedzialności na zasadach dla "dorosłych".
Takie rozwiązanie uznać należy za słuszne. Wynika bowiem potrzeby ochrony społeczeństwa przed tymi jednostkami, których postawa godzi w bezpieczeństwo innych ludzi. Ich życie i zdrowie, a także mienie - to też wartości chronione przez prawo. Co pewien czas należy o tym zdecydowanie przypominać. Także po to, żeby w gazecie codziennej jak najrzadziej trafiać na tytuł w rodzaju "Ośmiolatka została zgwałcona i uduszona przez 15-latka, potwierdza to sekcja zwłok".
Robert Gabryszak, asystent prokuratora
Menu główne
Nasze strony
Dla pokrzywdzonych
Dla podejrzanych
Inne strony
Licznik odwiedzin: 160723422
